Αυτό το ποστ αφιερώνεται σε όσους νιώθουν μια ανεξήγητη έλξη προς τους «υπερορθόδοξους» εβραίους , ή αλλιώς Χαρεντίμ, αυτούς με τις μπούκλες και τα παράξενα μαύρα ρούχα. Είναι ενδιαφέρον ότι στις περισσότερες φορές που εμφανίζονται στον κινηματογράφο, οι ταινίες επικεντρώνονται στη σεξουαλική τους καταπίεση και γενικά στις ερωτικές σχέσεις τους.
Στο Kadosh (1999) του Amos Gitai, η κοινότητα αναγκάζει ένα άτεκνο αλλά αγαπημένο ζευγάρι να χωρίσει, έτσι ώστε ο άντρας να παντρευτεί μια άλλη γόνιμη γυναίκα. Παράλληλα η αδελφή της πρώτης συζύγου αναγκάζεται να παντρευτεί έναν άντρα που δεν αγαπά. Αυτή ταινία δέχτηκε πολλή κριτική, γιατί έχει πολλές ανακρίβειες, και κυρίως ότι οι ορθόδοξες κοινότητες δεν ενθαρρύνουν το διαζύγιο για λόγους ατεκνίας! Θυμάμαι από την ταινία χαρακτηριστικά μια γραφική σκηνή που περιγράφει την πρώτη νύχτα γάμου της αδερφής με τον άντρα που αναγκάζεται τελικά να παντρευτεί. Ο Γκιται δε μου αρέσει πολύ, χρησιμοποιεί συνέχεια υπερβολές και ανακρίβειες για να εντυπωσιάσει, έτσι κι αυτή η ταινία δε με ενθουσίασε
Το Ushpizin (2004) φτιάχτηκε με πρωτοβουλία ορθόδοξων, σε απάντηση στο Kadosh , και η είναι η μοναδική ταινία που έχω δει που εξηγεί τα πράγματα από την οπτική γωνία αυτών των ανθρώπων. Ένα φτωχό ζευγάρι, και αυτοί άτεκνοι, δέχονται την επίσκεψη δυο κακοποιών από το εγκληματικό παρελθόν του συζύγου. Η επίσκεψη αυτή γίνεται στη διάρκεια της γιορτής Σουκότ, στην οποία ο κόσμος ζει σε «σκηνές» (ξύλινες καλύβες) που στήνουν έξω από το σπίτι και όπου όλοι οι επισκέπτες είναι επιθυμητοί και ευλογημένοι. Παρόλο που οι συγκεκριμένοι επισκέπτες είναι αγενείς και προφανέστατα άπιστοι, το ζευγάρι τους φέρεται εγκάρδια. Ίσως να έχουν σταλθεί από το θεό για να αποδειχτεί η πίστη τους. Μέσα από τη φτώχεια, την επιθυμία τους για τεκνοποίηση, αλλά και τις κωμικές στιγμές με τους απατεώνες, φαίνεται η αγάπη μεταξύ των δυο συζύγων και ο «έρωτας» για το θεό. Στο τέλος ο θεός εισακούει τις προσευχές τους και τους χαρίζει ένα γιο. Ο Shuli Rand, ο σεναριογράφος και πρωταγωνιστής του Ushpizin, είχε μια παράλληλη πορεία με τον ήρωα που υποδύεται, είχε απομακρυνθεί από την ενάρετη ζωή, και έγινε ορθόδοξος σε μεγαλύτερη ηλικία. Το ρόλο της γυναίκας του παίζει η πραγματική γυναίκα του Rand, και γενικά έγινε προσπάθεια να τηρηθούν οι αρχές της πίστης τους. Παρά το κάπως περίεργο σενάριο, είναι μια καλή ταινία, χωρίς πολλούς μελοδραματισμούς ή δογματισμούς, με αρκετό χιούμορ, και με του δυο συζύγους να παίζουν πολύ καλά.
Ha-Sodot [The Secrets] (2007) του Avi Nesher. Τα μυστικά είναι μια διεθνής συμπαραγωγή όπου εμφανίζονται τρεις νέες όμορφες και διάσημες ισραηλινές ηθοποιοί, αλλά και Fanny Ardant σε έναν ρόλο που βασικά δεν ήταν αναγκαίος. Το θέμα είναι οι θεολογικές και μυστικιστικές ανησυχίες δυο ορθόδοξων νέων γυναικών που φτάνουν στη Τσφατ, το κέντρο της Καμπαλά στο Ισραήλ, όπου όμως εκτός απο μυστικιστές συγκεντρώνονται και καλλιτέχνες αλλά και κάθε είδους τουρίστες. Εκεί γράφονται σε μια σχολή θεολογίας για γυναίκες, που είναι κάτι πρωτοποριακό, γιατί οι γυναίκες αποτρέπονταν παραδοσιακά από την μελέτη των ιερών κειμένων. Μετά από διάφορες περιπέτειες, οι δυο νέες που στην αρχή δεν είχαν πολλά κοινά, γίνονται φίλες και ανακαλύπτουν ότι νοιώθουν η μια για την άλλη μια άλλου είδους έλξη- ερωτική. Παρόλο που το θέμα είναι ενδιαφέρον, η ταινία εκτός από την περιήγηση στα ειδυλλιακά σοκάκια της Τσφατ, και τα όμορφα ενίοτε γυμνά σώματα των κοριτσιών, δε προχωράει περισσότερο, ούτε στο μυστικισμό, αλλά ούτε και στο χαρακτήρα και τη σχέση των πρωταγωνιστριών. Περισσότερο μοιάζει με αμερικανική εφηβική ταινία σε ορθόδοξο φόντο.
Hofshat Kaits [My Father, My lord] (2007) του David Volach. Είναι μια πολύ ευαίσθητη και χαμηλών τόνων ταινία, όπου ένα αγοράκι, γιος ορθόδοξου ραβίνου, αρχίζει να αναρωτιέται για τον κόσμο. Ο πατέρας του έχει έτοιμες απαντήσεις για τις περισσότερες ερωτήσεις του γιου του, και για ότι δεν είναι σίγουρος ψάχνει να βρει τη λύση μέσα στην Τορά: για την Τορά φτιάχτηκε ο κόσμος ολόκληρος, κι ο θεός απ' όλα τα πλάσματά του ενδιαφέρεται μόνο για τον άνθρωπο και συγκεκριμένα τον πιστό εβραίο. Όμως πόσο δικαίωμα έχει κανείς να εξηγεί το Θεό σύμφωνα με τα δικά του μέτρα; Και πόσο βοηθάει η θρησκεία όταν βρίσκεσαι απέναντι στο κενό του θανάτου; Ο σκηνοθέτης, πρώην ορθόδοξος και άθεος πλέον, σχολιάζει τη στείρα εκπαίδευση των παιδιών σε μια τέτοια συντηρητική κοινωνία, αλλά κι αυτούς που δίνουν σημασία σε «σπουδαία» πράγματα, και όμως έχουν χάσει την επικοινωνία με το θεό/το μυστήριο της ζωής. Η ταινία δε δίνει απαντήσεις, και παρόλο που τα θέματα που θίγει δεν είναι πρωτότυπα -μάλιστα υπάρχουν έντονη ομοιότητα με την πρώτη εντολή του Δεκαλόγου του Κισλόφσκι- έχει μια ευαισθησία και ένα λυρισμό που με συγκίνησαν.
Το Einayim Petukhoth [Eyes Wide Open ](2009) του Haim Tabakman που διαγωνίστηκε και στο Ένα Κάποιο Βλέμμα στις Κάννες περιγράφει την ακατανίκητη έλξη που νιώθει ένας ευυπόληπτος μεσήλικας χασάπης για ένα ύποπτο νεαρό που λέει ότι θέλει να γραφτεί σε μια γιεσιβά, αλλά στην πραγματικότητα μάλλον κυνηγάει έναν πρώην φίλο του. Ο χασάπης, που είναι βαθιά θρησκευόμενος, αγωνίζεται απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό, αλλά και στην κοινωνία που γίνεται εχθρική όταν μαθαίνεται η παράνομη σχέση του. Η ταινία έχει κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία και ο σκηνοθέτης είπε ότι προσπάθησε να μην παρουσιάσει μια διαστρεβλωτική εικόνα για την κοινότητα των υπερορθόδοξων. Προσωπικά μου άρεσε πολύ.
Αυτές οι πέντε ταινίες έχουν γυριστεί στο Ισραήλ. Η πιο γνωστή ταινία με θέμα τους Χαρεντιμ είναι μάλλον το Yentl (1983) με τη Barbra Streisand, που αναφέρεται όμως στην ανατολική ευρώπη προηγούμενων αιώνων, όπου αυτό το είδος θρησκευτικότητας ήταν ο κανόνας και όχι συνειδητή επιλογή μιας μικρής (αλλά ολοένα αυξανόμενης) ομάδας που περικλείεται από τον μοντέρνο κόσμο. Μια άλλη ταινία, γυρισμένη στην Αμερική είναι το Arranged (2007), των Diane Crespo και Stefan C. Schaefer που περιγράφει τη φιλία ανάμεσα σε μια ορθόδοξη (αλλά όχι υπερορθόδοξη αν θυμάμαι καλά) εβραία και σε μια αραβικής καταγωγής πιστή μουσουλμάνα. Οι κοπέλες ανακαλύπτουν ότι έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους και περνούν και οι δυο από τη φάση που οι γονείς τους τις προξενεύουν με διάφορους, μέχρι αυτές να καταλήξουν στον καλύτερο. Πολύ συντηρητική ιδεολογικά ταινία, αλλά οι νεαρές γυναίκες παίζουν πολύ καλά, εκεί που η μουσουλμάνα περιγράφει τί ένιωσε όταν ο μνηστός της την ακούμπησε τυχαία στο χέρι, ακόμα κι εγώ ανατρίχιασα. Ορθόδοξοι χαρακτήρες εμφανίζονται σε αρκετές άλλες ταινίες, όπως το βραζιλιάνικο «O Ano em Que Meus Pais Saíram de Férias», και σε άλλες που δεν τις θυμάμαι/ήθελα να τις ξεχάσω αμέσως μόλις τις είδα.
Στο Ισραήλ βέβαια, μια στις τρεις ταινίες έχει κάποιους ορθόδοξους τύπους.
Ας τις βάλω και σε σειρά προτίμησης:
My Father, My Lord
Eyes Wide Open
Ushpizin
The Secrets
Kadosh
Όπου γράφω «ορθόδοξος» εννοώ τους υπερορθόδοξους, τους Χαρεντίμ, γιατί ορθόδοξοι είναι και πολλοί «φυσιολογικοί» εβραίοι που δεν διαφέρουν πολύ από τους υπόλοιπους δυτικούς ανθρώπους, αλλά τηρούν κι εκείνοι την Τορά.
Στο Kadosh (1999) του Amos Gitai, η κοινότητα αναγκάζει ένα άτεκνο αλλά αγαπημένο ζευγάρι να χωρίσει, έτσι ώστε ο άντρας να παντρευτεί μια άλλη γόνιμη γυναίκα. Παράλληλα η αδελφή της πρώτης συζύγου αναγκάζεται να παντρευτεί έναν άντρα που δεν αγαπά. Αυτή ταινία δέχτηκε πολλή κριτική, γιατί έχει πολλές ανακρίβειες, και κυρίως ότι οι ορθόδοξες κοινότητες δεν ενθαρρύνουν το διαζύγιο για λόγους ατεκνίας! Θυμάμαι από την ταινία χαρακτηριστικά μια γραφική σκηνή που περιγράφει την πρώτη νύχτα γάμου της αδερφής με τον άντρα που αναγκάζεται τελικά να παντρευτεί. Ο Γκιται δε μου αρέσει πολύ, χρησιμοποιεί συνέχεια υπερβολές και ανακρίβειες για να εντυπωσιάσει, έτσι κι αυτή η ταινία δε με ενθουσίασε
Το Ushpizin (2004) φτιάχτηκε με πρωτοβουλία ορθόδοξων, σε απάντηση στο Kadosh , και η είναι η μοναδική ταινία που έχω δει που εξηγεί τα πράγματα από την οπτική γωνία αυτών των ανθρώπων. Ένα φτωχό ζευγάρι, και αυτοί άτεκνοι, δέχονται την επίσκεψη δυο κακοποιών από το εγκληματικό παρελθόν του συζύγου. Η επίσκεψη αυτή γίνεται στη διάρκεια της γιορτής Σουκότ, στην οποία ο κόσμος ζει σε «σκηνές» (ξύλινες καλύβες) που στήνουν έξω από το σπίτι και όπου όλοι οι επισκέπτες είναι επιθυμητοί και ευλογημένοι. Παρόλο που οι συγκεκριμένοι επισκέπτες είναι αγενείς και προφανέστατα άπιστοι, το ζευγάρι τους φέρεται εγκάρδια. Ίσως να έχουν σταλθεί από το θεό για να αποδειχτεί η πίστη τους. Μέσα από τη φτώχεια, την επιθυμία τους για τεκνοποίηση, αλλά και τις κωμικές στιγμές με τους απατεώνες, φαίνεται η αγάπη μεταξύ των δυο συζύγων και ο «έρωτας» για το θεό. Στο τέλος ο θεός εισακούει τις προσευχές τους και τους χαρίζει ένα γιο. Ο Shuli Rand, ο σεναριογράφος και πρωταγωνιστής του Ushpizin, είχε μια παράλληλη πορεία με τον ήρωα που υποδύεται, είχε απομακρυνθεί από την ενάρετη ζωή, και έγινε ορθόδοξος σε μεγαλύτερη ηλικία. Το ρόλο της γυναίκας του παίζει η πραγματική γυναίκα του Rand, και γενικά έγινε προσπάθεια να τηρηθούν οι αρχές της πίστης τους. Παρά το κάπως περίεργο σενάριο, είναι μια καλή ταινία, χωρίς πολλούς μελοδραματισμούς ή δογματισμούς, με αρκετό χιούμορ, και με του δυο συζύγους να παίζουν πολύ καλά.
Ha-Sodot [The Secrets] (2007) του Avi Nesher. Τα μυστικά είναι μια διεθνής συμπαραγωγή όπου εμφανίζονται τρεις νέες όμορφες και διάσημες ισραηλινές ηθοποιοί, αλλά και Fanny Ardant σε έναν ρόλο που βασικά δεν ήταν αναγκαίος. Το θέμα είναι οι θεολογικές και μυστικιστικές ανησυχίες δυο ορθόδοξων νέων γυναικών που φτάνουν στη Τσφατ, το κέντρο της Καμπαλά στο Ισραήλ, όπου όμως εκτός απο μυστικιστές συγκεντρώνονται και καλλιτέχνες αλλά και κάθε είδους τουρίστες. Εκεί γράφονται σε μια σχολή θεολογίας για γυναίκες, που είναι κάτι πρωτοποριακό, γιατί οι γυναίκες αποτρέπονταν παραδοσιακά από την μελέτη των ιερών κειμένων. Μετά από διάφορες περιπέτειες, οι δυο νέες που στην αρχή δεν είχαν πολλά κοινά, γίνονται φίλες και ανακαλύπτουν ότι νοιώθουν η μια για την άλλη μια άλλου είδους έλξη- ερωτική. Παρόλο που το θέμα είναι ενδιαφέρον, η ταινία εκτός από την περιήγηση στα ειδυλλιακά σοκάκια της Τσφατ, και τα όμορφα ενίοτε γυμνά σώματα των κοριτσιών, δε προχωράει περισσότερο, ούτε στο μυστικισμό, αλλά ούτε και στο χαρακτήρα και τη σχέση των πρωταγωνιστριών. Περισσότερο μοιάζει με αμερικανική εφηβική ταινία σε ορθόδοξο φόντο.
Hofshat Kaits [My Father, My lord] (2007) του David Volach. Είναι μια πολύ ευαίσθητη και χαμηλών τόνων ταινία, όπου ένα αγοράκι, γιος ορθόδοξου ραβίνου, αρχίζει να αναρωτιέται για τον κόσμο. Ο πατέρας του έχει έτοιμες απαντήσεις για τις περισσότερες ερωτήσεις του γιου του, και για ότι δεν είναι σίγουρος ψάχνει να βρει τη λύση μέσα στην Τορά: για την Τορά φτιάχτηκε ο κόσμος ολόκληρος, κι ο θεός απ' όλα τα πλάσματά του ενδιαφέρεται μόνο για τον άνθρωπο και συγκεκριμένα τον πιστό εβραίο. Όμως πόσο δικαίωμα έχει κανείς να εξηγεί το Θεό σύμφωνα με τα δικά του μέτρα; Και πόσο βοηθάει η θρησκεία όταν βρίσκεσαι απέναντι στο κενό του θανάτου; Ο σκηνοθέτης, πρώην ορθόδοξος και άθεος πλέον, σχολιάζει τη στείρα εκπαίδευση των παιδιών σε μια τέτοια συντηρητική κοινωνία, αλλά κι αυτούς που δίνουν σημασία σε «σπουδαία» πράγματα, και όμως έχουν χάσει την επικοινωνία με το θεό/το μυστήριο της ζωής. Η ταινία δε δίνει απαντήσεις, και παρόλο που τα θέματα που θίγει δεν είναι πρωτότυπα -μάλιστα υπάρχουν έντονη ομοιότητα με την πρώτη εντολή του Δεκαλόγου του Κισλόφσκι- έχει μια ευαισθησία και ένα λυρισμό που με συγκίνησαν.
Το Einayim Petukhoth [Eyes Wide Open ](2009) του Haim Tabakman που διαγωνίστηκε και στο Ένα Κάποιο Βλέμμα στις Κάννες περιγράφει την ακατανίκητη έλξη που νιώθει ένας ευυπόληπτος μεσήλικας χασάπης για ένα ύποπτο νεαρό που λέει ότι θέλει να γραφτεί σε μια γιεσιβά, αλλά στην πραγματικότητα μάλλον κυνηγάει έναν πρώην φίλο του. Ο χασάπης, που είναι βαθιά θρησκευόμενος, αγωνίζεται απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό, αλλά και στην κοινωνία που γίνεται εχθρική όταν μαθαίνεται η παράνομη σχέση του. Η ταινία έχει κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία και ο σκηνοθέτης είπε ότι προσπάθησε να μην παρουσιάσει μια διαστρεβλωτική εικόνα για την κοινότητα των υπερορθόδοξων. Προσωπικά μου άρεσε πολύ.
Αυτές οι πέντε ταινίες έχουν γυριστεί στο Ισραήλ. Η πιο γνωστή ταινία με θέμα τους Χαρεντιμ είναι μάλλον το Yentl (1983) με τη Barbra Streisand, που αναφέρεται όμως στην ανατολική ευρώπη προηγούμενων αιώνων, όπου αυτό το είδος θρησκευτικότητας ήταν ο κανόνας και όχι συνειδητή επιλογή μιας μικρής (αλλά ολοένα αυξανόμενης) ομάδας που περικλείεται από τον μοντέρνο κόσμο. Μια άλλη ταινία, γυρισμένη στην Αμερική είναι το Arranged (2007), των Diane Crespo και Stefan C. Schaefer που περιγράφει τη φιλία ανάμεσα σε μια ορθόδοξη (αλλά όχι υπερορθόδοξη αν θυμάμαι καλά) εβραία και σε μια αραβικής καταγωγής πιστή μουσουλμάνα. Οι κοπέλες ανακαλύπτουν ότι έχουν πολλά κοινά μεταξύ τους και περνούν και οι δυο από τη φάση που οι γονείς τους τις προξενεύουν με διάφορους, μέχρι αυτές να καταλήξουν στον καλύτερο. Πολύ συντηρητική ιδεολογικά ταινία, αλλά οι νεαρές γυναίκες παίζουν πολύ καλά, εκεί που η μουσουλμάνα περιγράφει τί ένιωσε όταν ο μνηστός της την ακούμπησε τυχαία στο χέρι, ακόμα κι εγώ ανατρίχιασα. Ορθόδοξοι χαρακτήρες εμφανίζονται σε αρκετές άλλες ταινίες, όπως το βραζιλιάνικο «O Ano em Que Meus Pais Saíram de Férias», και σε άλλες που δεν τις θυμάμαι/ήθελα να τις ξεχάσω αμέσως μόλις τις είδα.
Στο Ισραήλ βέβαια, μια στις τρεις ταινίες έχει κάποιους ορθόδοξους τύπους.
Eyes Wide Open
Ushpizin
The Secrets
Kadosh
Όπου γράφω «ορθόδοξος» εννοώ τους υπερορθόδοξους, τους Χαρεντίμ, γιατί ορθόδοξοι είναι και πολλοί «φυσιολογικοί» εβραίοι που δεν διαφέρουν πολύ από τους υπόλοιπους δυτικούς ανθρώπους, αλλά τηρούν κι εκείνοι την Τορά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου