Σκηνοθέτριες απ' το Ιράν

Ένα από τα πράγματα που μου έχει κάνει εντύπωση σε σχέση με το Ιράν είναι το μεγάλο ποσοστό γυναικών σκηνοθετριών, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τα κλισέ που έχουν κάποιοι για τη χώρα αυτή (και για τις μουσουλμάνες γενικότερα). Ορίστε μερικές απ' αυτές:

 Η πιο καταξιωμένη σκηνοθέτρια στο Ιράν είναι η Rakhshan Bani-Etemad, που έχει γυρίσει πάνω από δέκα ταινίες, οι οποίες τα πάνε πολύ καλά εμπορικά. Έχω δει δυο απ' αυτές. Η πρώτη που είδα είναι το Zir-e Pust-e Shahr, που είναι η ιστορία μιας μάνας της λαϊκής εργατικής τάξης που προσπαθεί να τα βγάλει πέρα με τα προβληματικά παιδιά της. Είναι μια πολύ καλή ταινία που δεν έχει βέβαια πολλές σινεφίλ αξιώσεις (καμία σχέση με σχολή Κιαροστάμι κτλ), αλλά διηγείται μια ωραία ιστορία με ωραίο τρόπο κι αυτό είναι σπάνιο. Έχω δει και το Gilane, όπου βλέπουμε πάλι μια μάνα, μια ηρωική μάνα που τραβάει τα πάνδεινα λόγω του πολέμου με το Ιράκ. Η Γκιλανέ -κατά την προσωπική μου άποψη πάντα- ξεπερνά τα όρια του κιτς αλλά θέλω να πιστεύω ότι γι' αυτό φταίει ο συνσκηνοθέτης Mohsen Abdolvahab. Η Μπανί-Ετεμάντ είναι γνωστή και για το ότι έφερε τους λογοκριτές στα όρια τους με μερικά έργα της.

Ακόμα μια διάσημη σκηνοθέτρια- άγνωστη όμως στο δυτικό κοινό- είναι η Tahmine Milani , εμπορικά πολύ πετυχημένη.  Οι ταινίες της έχουν στόχο να φανερώσουν τις αδικίες που υφίστανται οι γυναίκες στο πατριαρχικό Ιράν,  και οι πρωταγωνίστριές τους υποφέρουν πολύ από ακραίες καταστάσεις. Κατά την άποψή μου είναι πολύ μελοδραματικές και τραβηγμένες.

Η πιο γνωστή στο σινεφιλικό κοινό είναι πάντως η Samira Makhmalbaf, κόρη του διάσημου πατέρα της, του Μοσέν, η οποία είχε θεωρηθεί παιδί θαύμα όταν γύρισε στα δεκαεφτά της το «Μήλο» ένα βραβευμένο ντοκιμαντέρ που έχει και στοιχεία μυθοπλασίας.  Δυο χρόνια αργότερα γύρισε τον επίσης βραβευμένο και πιο ώριμο «Μαυροπίνακα». Το στιλ της μοιάζει αρκετά με το στιλ των τελευταίων ταινιών του πατέρα της: πολύ όμορφα πλάνα, χαώδες σενάριο, «πρόχειρη» σκηνοθεσία που θυμίζει ντοκιμαντέρ. Πολλοί την έχουν κατηγορήσει, όπως και τις υπόλοιπες γυναίκες της οικογένειας, ότι στην ουσία δημιουργός των ταινιών τους είναι ο πατέρας Μαχμαλμπάφ. Βέβαια, όπως είπε η αδερφή της η Χάνα, η κοινωνία μας έχει την τάση να αμφισβητεί πάντα τη δημιουργικότητα των γυναικών με οποιαδήποτε αφορμή. Η τελευταία ταινία που έχει γυρίσει είναι το «Δίποδο Άλογο» του 2008, το οποίο πήρε αρκετά αρνητικές κριτικές λόγω της σκληρότητάς του.

Η αδερφή της Σαμίρας η Χάνα είχε θεωρηθεί κι αυτή παιδί θαύμα όταν γύρισε το πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ Lezate Divanegi, που ουσιαστικά περιγράφει το πως γυρίστηκε το «Στις πέντε το απόγευμα» της Σαμίρας. Αργότερα γύρισε το «Βούδα που λιποθύμησε από ντροπή» όπου μια μικρή Αφγανή αντιμετωπίζει του κόσμου τα αναπάντεχα προβλήματα για να πάει σχολείο. To 2009 γύρισε τις «Πράσινες Μέρες» με θέμα την αποτυχημένη καθώς φαίνεται πράσινη επανάσταση στο Ιράν: είναι μια κυριολεκτικά ερασιτεχνική ταινία, πολύ βιαστικά φτιαγμένη- τέτοια ώρα, τέτοια λόγια βέβαια.

Το τρίτο μέλος της οικογένειας Μαχμαλμπάφ είναι η Marzieh Meshkini, η δεύτερη σύζυγος του Μοσέν και αδερφή της πρόωρα χαμένης Φατεμέ, της πρώτης γυναίκας του. (Δηλαδή είναι θεία και θετή μητέρα της Σαμίρας και της Χάνας). Η Μαρζιέ έχει γυρίσει δυο ταινίες, την αγαπημένη μου «Μέρα που έγινα γυναίκα» και τους πολύ ενδιαφέροντες «Αδέσποτους σκύλους», με πρωταγωνιστές δυο αδέρφια που ζουν στο μεταταλιμπανικό Αφγανιστάν.

Ίσως η πιο αγαπητή στου Ιρανούς σκηνοθέτρια είναι η ποιήτρια Φορούχ Φαροχζάντ, που έχει όμως γυρίσει μια και μοναδική ταινία, ντοκιμαντέρ μάλιστα, το «Σπίτι είναι Μαύρο» που αναφέρεται σε μια αποικία λεπρών στο Ιράν. Και πάλι, προσωπική μου άποψη είναι βέβαια, αλλά νιώθω μια αηδία όταν κάποιος θέλει να βγάλει λυρισμό και ποίηση απ' τη δυστυχία των ανθρώπων. Όταν πχ η δασκάλα ρωτά τα παιδιά να της πουν κάτι άσχημο κι αυτά απαντούν λέγοντας τα μέλη του σώματός τους, τότε αυτό όχι μόνο μοιάζει στημένο αλλά και κακόγουστο.

Η Marva Nabili έχει γυρίσει τρεις ταινίες. Δυο στο προεπαναστατικό Ιράν και μια στις ΗΠΑ το 83. Το Khake Sar Beh Morh, η πρώτη της ταινία περιγράφει τη βαρετή ζωή μιας ανικανοποίητης νεαρής επαρχιώτισσας που βλέπει τους μοντέρνους καιρούς να περνούν μπροστά της αλλά να μην την αγγίζουν και βγάζει αυτή τη ματαίωση ψυχοσωματικά τρόπον τινά. Σαν ταινία θυμίζει αρκετά τη «Νεκρή Φύση» του Σαλές: Η κάμερα με το ζόρι κινείται, τα συμβάντα είναι άψυχα, δεν υπάρχουν δραματικές κορυφώσεις. Δυστυχώς η Ναμπιλί εξαφανίστηκε απ' τον κινηματογράφο.

H Manijeh Hekmat έχει γυρίσει δυο ταινίες μέχρι τώρα: Η πρώτη, Zendan-e Zanan, περιγράφει τη δύσκολη σχέση  ανάμεσα σε δυο γυναίκες: μια διευθύντρια φυλακών που αποφασίζει να επιβάλλει την τάξη σε μια χαοτική φυλακή γυναικών, και την καλή αλλά ανυπόταχτη φυλακισμένη Μιτρά. Σ'αυτήν την ταινία δεν υπάρχουν καλές και κακές, και φαίνεται ότι απλά οι συνθήκες έχουν φέρει αντίπαλες δυο γυναίκες που κατά τα άλλα θα τα πήγαιναν καλά μεταξύ τους. Μέσα σε είκοσι χρόνια βλέπουν- ουσιαστικά «φυλακισμένες» κι οι δυο- την εξέλιξη της ιρανικής κοινωνίας (η έστω του υποκόσμου) και μπροστά τους ξετυλίγεται η μοίρα πολλών γυναικών που για διάφορους λόγους έχουν βρεθεί στη φυλακή. Στην πορεία συνειδητοποιούν ότι άλλοι είναι οι πραγματικοί εχθροί τους. Η «Φυλακή των γυναικών» είναι ένα άγνωστο διαμάντι του ιρανικού κινηματογράφου, σαν ταινία απλή βέβαια, και σκληρή, αλλά ωραία, η πιο ωραία ταινία φυλακών που έχω δει.

H Maryam Shahriar δυστυχώς χάθηκε αφού γύρισε μια μόνο ταινία, τις «Κόρες του Ήλιου» με θέμα μια κοπέλα που παριστάνει τον άντρα για να δουλέψει σαν βοηθός σε μια μικρή σπιτική βιοτεχνία (που λέει ο λόγος) χαλιών. Ίσως φταίει το πολύ τολμηρό θέμα που ανάγκασε τη σκηνοθέτρια να μην ξαναεμφανιστεί. Πάντως το έργο μου θύμισε με ευχάριστο τρόπο τον πολυαγαπημένο μου Παρατζάνοφ. Κρίμα, κρίμα..

Η Mania Akbari ξεκίνησε την καριέρα της στον κινηματογράφο σαν ηθοποιός στην ταινία «Δέκα» του Κιαροστάμι. Μετά γύρισε τα «Είκοσι Δάχτυλα» που έχει αρκετές ομοιότητες με το Δέκα, και το «10 + 4» που δείχνει και πάλι την ίδια, αυτή τη φορά σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής της (καρκίνος και χημειοθεραπείες). Από τότε δεν έχει σταματήσει να γυρίζει πειραματικές ταινίες που δεν έχουν πλέον την ίδια σαν πρωταγωνίστρια.

H ανθρωπολόγος και μελετήτρια του Ισλάμ Ziba Mir-Hosseini έχει σκηνοθετήσει μόνο ντοκιμαντέρ. Το Divorce Iranian Style που το σκηνοθέτησε μαζί με την Kim Longinotto, είναι μια κωμικοτραγική αποτύπωση διάφορων υποθέσεων διαζυγίου που φτάνουν στα δικαστήρια, και είναι ένα απ' τα καλύτερα ντοκιμαντέρ που έχω δει.

Τέλος ας μην ξεχνάμε της σκηνοθέτριες ιρανικής καταγωγής που έχουν γυρίσει ταινίες στο εξωτερικό, όπως η Γκρανάζ Μουσαβί (My Tehran For Sale), η Μαρτζάν Σατραπί (δημιουργός της Περσέπολης και του πρόσφατου Κοτόπουλου με Δαμάσκηνα), η Σιρίν Νεσάτ (Γυναίκες Χωρίς Άντρες) αλλά και η Maryam Keshavarz που όσο αδιάφορη και να μ'άφησε η ταινία της (Circumstance), δεν παύει να είναι Ιρανή η γυναίκα.

Γι'αυτή την ανάρτηση εμπνεύστηκα απ' το μπλογκ Chá-de-Lima da Pérsia , ένα πολύ ωραίο βραζιλιάνικο μπλογκ σχετικά με το Ιράν, και συγκεκριμένα  απ' αυτή την ανάρτηση. Φυσικά υπάρχουν και άλλες Ιρανές σκηνοθέτριες, αλλά περιορίστηκα σ' αυτές απ' τις οποίες είχα δει δείγμα του έργου τους..

Το διαζύγιο στο Ιράν

Με αφορμή την καινούρια ταινία του Asghar Farhadi, να προτείνω το Divorce Iranian Style των Kim Longinotto και Ziba Mir-Hosseini ένα ντοκυμαντέρ με θέμα το διαζύγιο στο Ιράν που παρουσιάζει διάφορες υποθέσεις διαζυγίων στις αίθουσες του δικαστηρίου. Οι καταστάσεις μοιάζουν πολύ με αυτές που παρουσιάζονται στο «Ένας Χωρισμός», μόνο που τα ζευγάρια που εμφανίζονται εδώ είναι μάλλον χαμηλότερης κοινωνικής τάξης και λιγότερο πολιτισμένα στους καυγάδες μεταξύ τους. Και οι καταστάσεις είναι πιο ακραίες, πχ. δεκαεξάχρονη θέλει να χωρίσει το σαραντάχρονο σύζυγό της. Οι σκηνοθέτες δεν δίνουν πολλές επεξηγήσεις, αλλά εξηγούν τα πολύ βασικά, όπως για το χρηματικό ποσό που είναι υποχρεωμένος να δώσει ο άντρας στην πρώην γυναίκα του αφού την χωρίσει, το ποσό αυτό είναι προκαθορισμένο από το συμβόλαιο που γίνεται υποχρεωτικά σε κάθε μουσουλμανικό γάμο. Βέβαια δε μαθαίνουμε πολλά άλλα σημαντικά όπως τι γίνεται ακριβώς με την επιμέλεια των παιδιών, αλλά το θέμα του ντοκιμαντέρ δεν είναι τόσο η διαδικασία του διαζυγίου και η εφαρμογή των ισλαμικών νόμων στο σημερινό Ιράν, αλλά τα πορτραίτα των δυναμικών και συχνά αστείων γυναικών που αγωνίζονται να πάρουν διαζύγιο. Με πολύ χιούμορ!
Εδώ ολόκληρο: http://video.google.com/videoplay?docid=7607777740102230188

Την ταινία του Φαραντί τώρα, την περίμενα με αγωνία και δεν απογοητεύτηκα όταν την είδα, αλλά δεν καταλαβαίνω γιατί προκάλεσε τόσο ενθουσιασμό. Όπως και στις άλλες ταινίες του σκηνοθέτη, οι ήρωες αντιμετωπίζουν διλήμματα που συχνά είναι λίγο τραβηγμένα. Για χάρη της δημιουργίας διλήμματος, το σενάριο γίνεται υπερβολικό, με τη συσσώρευση απίθανων καταστάσεων. Και άλλα στοιχεία όπως προοικονομίες, αποκαλύψεις, μικρές λεπτομέρειες που φέρνουν τη λύση του μυστηρίου, διάλογοι καθοριστικοί για την εξέλιξη κτλ. δε μου αρέσουν προσωπικά.
Εδώ υποθέτω ότι το βασικό δίλημμα είναι: προτιμάς να μείνεις και πολεμήσεις για το δίκιο σου έστω με αθέμιτα μέσα ή συμβιβάζεσαι για να ξεμπερδέψεις και να φύγεις;
Πάντως ο «Χωρισμός» είναι κάτι παραπάνω από τη συσσώρευση διλημμάτων και δύσκολων αποφάσεων.
Είναι χαρακτηριστική η έμμεση αλλά σαφής κριτική στη θρησκεία. Η Ραζιέ  είναι εκνευριστικά θρησκόληπτη και αναρωτιέται αν είναι αμαρτία να ακουμπήσει τον ανοϊκό παππού που τα 'χει κάνει επάνω του. Αργότερα βάζει σε τόσους μπελάδες μια οικογένεια και αντιλαμβάνεται ότι μπορεί κάτι να μην πάει καλά μόνο όταν θα μπουν «βρώμικα χρήματα» στο σπίτι, γρουσουζιά για την κόρη της. Είναι αυτή και ο άντρας της το σύμβολο του θρησκευόμενου και παραδομένου στις προλήψεις φτωχού λαού; Ενός λαού με το νόμο στο μέρος του θεωρητικά, αλλά στην πραγματικότητα το ίδιο φυλακισμένου. Και η μεσαία τάξη με την κλασσική υποκρισία. Και επίσης σε αδιέξοδο.
Σε όλες τις ταινίες του Φαραντί είναι χαρακτηριστικές οι εικόνες που συνήθως επιλέγονται και για τα πόστερ με ανθρώπους πίσω από κάγκελα. Ποτέ δεν είναι κάγκελα φυλακής, συνήθως είναι αθώες καγκελόπορτες αλλά ο σκηνοθέτης δείχνει ξεκάθαρα τι πιστεύει για τη θέση των ηρώων του.
Η σχέση του Ναντέρ με τον πατέρα του είναι από τα πιο ενδιαφέροντα στην ταινία, γιατί ο Ναντέρ φαίνεται να τον αγαπάει πραγματικά και δεν τον χρησιμοποιεί απλά σαν πρόσχημα για δικαιολογήσει τις αποφάσεις του. Η σκηνή όπου αποφασίζει να τον πάρει από το ιατρείο χωρίς να εξεταστεί από γιατρό (ιατροδικαστή) ήταν συγκινητική.
Πολύ θα ήθελα να ξέρω τι προβλέπει ο νόμος για το φόνο (αρσενικού) εμβρύου 4,5 μηνών και πόσο σχετίζονται οι ποινές για δολοφονία με την ηλικία του θύματος.


Επειδή η ταινία είναι τόσο δημοφιλής είχα την ευκαιρία να διαβάσω και πάλι σε κριτικές διάφορες περίεργες αντιλήψεις για το Ιράν, που αποδεικνύουν πόσο άσχετοι είναι οι περισσότεροι αλλά δε σκέφτομαι να γράψω Λανθασμένες αντιλήψεις για το Ιράν Νο2 ;-)

Δε μπορώ να αντισταθώ τον πειρασμό να φανταστώ πως θα είχε διαμορφωθεί η βασική ιδέα σε μια πχ ευρωπαϊκή ταινία: Η πανέμορφη αποκλειστική, μόλις έμενε μόνη στο σπίτι θα 'τρεχε στην κρεβατοκάμαρα να θαυμάσει το γυμνασμένο της σώμα στον τεράστιο καθρέπτη. Κάποια στιγμή η χημεία της με τον Ναντέρ θα οδηγούσε σε γραφικό σκληρό σεξ. Για να συναντήσει το μυστικό της εραστή -έναν έμπορο ναρκωτικών-θα έφευγε κρυφά από το σπίτι αφήνοντας το γέρο δεμένο. Ο Ναντέρ θα την χτυπούσε όχι επειδή παραλίγο να πεθάνει ο πατέρας του, αλλά από ακαταλάγιαστο πάθος. Η Σιμίν, βλέποντας τον πρώην της με άλλη γυναίκα αρχικά θα έκανε σεξ με άλλον άντρα δήθεν για να τον ξεχάσει, αργότερα όμως, όταν καταλάβει ότι κινδυνεύει η ζωή του (και της κόρης τους) από τη διαβολική νοσοκόμα και τον αλήτη εραστή, θα έπαιρνε την κατάσταση στα χέρια της. Το γέρο εννοείται θα τον βλέπαμε μόνο λίγα δευτερόλεπτα, εκτός αν αυνανίζεται ή δέχεται την τακτική επίσκεψη γηραιάς πόρνης οπότε θα γίνει κι αυτός ολοκληρωμένος χαρακτήρας. Ορίστε ένα σενάριο που θα μπορούσε με λίγες τροποποιήσεις να γίνει από τσόντα μέχρι θρίλερ του χόλιγουντ ή ινδικό μελόδραμα, και φυσικά σινεφίλ ταινία ευρωπαίου/ασιάτη δημιουργού!