Πέμπτη 30 Αυγούστου 2012

Les sentiments (2003) της Noémie Lvovsky

Ένα ευκατάστατο ζευγάρι ζει σχετικά απομονωμένο στη γαλλική επαρχία μαζί με τα δυο παιδιά τους μέχρι που στο απέναντι σπίτι φτάνουν οι νέοι γείτονες, ένα νεότερο νιόπαντρο ζευγάρι. Οι γείτονες γνωρίζονται μεταξύ τους, καλούν ο ένας τον άλλον για δείπνο, πάνε πικνίκ, και τελικά δημιουργείται ένα ερωτικό τρίγωνο.
Η υπόθεση δεν έχει κάτι πρωτότυπο, η ταινία είναι ακόμα μια γαλλική κομεντί με θέμα την απιστία, αλλά υπάρχουν μερικές πολύ συμπαθητικές λεπτομέρειες. Όπως ένα πολύ αστείο σκετσάκι που ετοιμάζουν τα παιδιά για τους γονείς τους. Ή τα πολύ ζωηρά χρώματα και κυρίως η πολύχρωμη γκαρνταρόμπα της νεαρής συζύγου. Και το γεγονός ότι μαθαίνουμε τις σκέψεις του πρωταγωνιστή επειδή τις τραγουδάει μια χορωδία εκκεντρικά ντυμένων αντρών και γυναικών. Επίσης βλέπουμε ζωντανά τη φαντασία του κυρίου αυτού: πχ όταν βλέπει τον πισινό της αγαπημένης του, φαντάζεται ένα μπαλόνι με το ίδιο σχέδιο που έχει το παντελόνι της!
Αλλά το καλύτερο είναι μια σκηνή προς το τέλος, όπου ο Ζακ περιγράφει μια κάπως άτσαλη αλλά ρομαντική φαντασίωση του. 
Αυτά και άλλα σκηνοθετικά τρικ, αλλά και η ερμηνεία των ηθοποιών, ειδικά του Jean-Pierre Bacri, κάνουν την ταινία πολύ διασκεδαστική και ανάλαφρη.

Τρίτη 28 Αυγούστου 2012

Kalat Hayam [Jaffa] (2009) και Or (2004) της Keren Yedaya

Η ταινία Γιάφα, ή Νύφη της Θάλασσας, όπως είναι ο ορίτζιναλ τίτλος, περιγράφει την μελοδραματική ιστορία αγάπης ενός ζευγαριού απ' το Ισραήλ. Η κοπέλα, η Μάλι είναι μια ντροπαλή εβραία που δεν έχει καταφέρει να χειραφετηθεί απ' την οικογένειά της (δουλεύει στο οικογενειακό συνεργείο αυτοκινήτων) και ο Τουφίκ είναι (μουσουλμάνος) άραβας που επίσης δουλεύει στο ίδιο συνεργείο μαζί με τον πατέρά του. Οι δυο τους, παρόλο που είναι μαζί πάρα πολλά χρόνια, δεν έχουν αποκαλύψει σε κανέναν τη σχέση τους.  Ένα απ' τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι ο αντιπαθέστατος αδερφός της κοπέλας, ο οποίος τα χει βάλει με τον φίλο της αδερφής του, χωρίς να υποψιάζεται τη σχέση τους. Ακολουθεί ένα τραγικό γεγονός, στο οποίο κανείς δε φταίει, αλλά οι ζωές όλων καταστρέφονται.
Το σενάριο (και ειδικά η συνέχεια που δε γράφω γιατί είναι σπόιλερ) θυμίζει έντονα τούρκικη σειρά απ' αυτές που βλέπει η γιαγιά μου (και βλέπω εγώ καμιά φορά μπας και μάθω τούρκικα). Στην πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετικά. Πρώτον η «Νύφη της θάλασσας» είναι αρκετά ψυχρή σαν ταινία, έχει πολλές σιωπές, πολλούς φυσικού διαλόγους, λίγες και στρατηγικά τοποθετημένες μελοδραματικές σκηνές, και αρκετό μαύρο χιούμορ. Αλλά το καλύτερο είναι η Ρονίτ Ελκαμπέτς, η ηθοποιός που παίζει τη μητέρα της κοπέλας, η οποία παίζει τέλεια (και με ύποπτη φυσικότητα) το χαρακτήρα της ψωνισμένης και κάπως υστερικής μητέρας που θέλει να τα ελέγχει όλα και καταφέρνει να παίρνει με το μέρος της τον καλοπροαίρετο σύζυγό της. Είναι η ασφυκτική της παρουσία που πνίγει τη νεαρή Μάλι, και είναι ένα πρόβλημα μεγαλύτερο κι απ' τη σχέση της με τον Τουφίκ.
Και φυσικά όλα αυτά είναι μια παραβολή για την κατάσταση στο Ισραήλ και για τα προβλήματα με την αραβική μειονότητα.
Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι όπως φαίνεται, υπάρχει μια ολόκληρη επιχείρηση με ζευγάρια διαφορετικού θρησκεύματος που ταξιδεύουν στην Κύπρο για να παντρευτούν. Στο Ισραήλ επιτρέπεται μόνο ο θρησκευτικός γάμος, όχι ο πολιτικός, αλλά ένας γάμος που έχει τελεστεί νόμιμα σε άλλο κράτος αναγνωρίζεται σαν νόμιμος και στο Ισραήλ. Ακούγεται λίγο γελοίο, αλλά φαντάζομαι ότι αυτή η κατάσταση έχει φέρει αρκετό συνάλλαγμα σε γειτονικές χώρες.


Στην ταινία Ορ (My treasure) έχουμε τις ίδιες ηθοποιούς (Ρονίτ Ελκαμπετς και Ντανά Ιβγκί) και πάλι σε ρόλο μάνας και κόρης. Μόνο που αυτή η ταινία είναι αρκετά πιο απαισιόδοξη. Η Ορ ζει με την ουσιοεξαρτώμενη μαμά της σε ένα διαμέρισμα. Η μαμά είναι πόρνη, δουλεύει στο πεζοδρόμιο και η κόρη της κάνει τα πάντα για την εμποδίσει. Θέλει να ζήσουν σαν φυσιολογική οικογένεια. Η ίδια είναι είναι μια φυσιολογική κοπέλα, με όρεξη για ζωή και πολλές παρέες. Όμως η κοινωνία την έχει ήδη στιγματίσει όπως και τη μητέρα της.
Η «Ορ» είναι μια πιο ρεαλιστική ταινία, χωρίς μελοδραματισμούς, και όπως είναι φυσικό ασκεί κριτική στην υποκριτική και βαθιά πατριαρχική ισραηλινή κοινωνία. Και είναι αρκετά αποστασιοποιημένη, δε σου χτυπάει στη μούρη δυστυχισμένες τίμιες γυναίκες που εξαναγκάζονται από κακούς νταβατζήδες να βγουν στο πεζοδρόμιο, ούτε υπάρχουν βάναυσες σκηνές με σαδιστικούς πελάτες για να συγκινήσουν το θεατή. Αντίθετα παρουσιάζεται η καθημερινότητα, η μπαναλιτέ της ζωής στο περιθώριο και της πоρνείας.

Και όπως και στη Νύφη της Θάλασσας, στο επίκεντρο βρίσκεται η καταστροφική σχέση μάνας και κόρης. Μια σχέση εξάρτησης που ευνουχίζει την κόρη. Αυτά βέβαια παραείναι φροϋδικά για το δικό μου γούστο, και δε ξέρω αν συμφωνώ με την προσέγγιση της Γιενταγιά στην κοινωνική (και πολιτική) της κριτική. Όμως και οι δυο ταινίες είναι αγαπημένες.

Έμαθα και κάτι πολύ χρήσιμο απ' το «Ορ»: πώς να κάνεις ντουζ και να πλένεις τα ρούχα σου ταυτόχρονα, καταπληκτική ιδέα όταν δε σου περισσεύει ούτε νερό ούτε απορρυπαντικό ούτε χρόνος.

Για την Ντανά Ιβγκί (Dana Ivgy) είχα ξαναγράψει. Είναι κόρη του καταξιωμένου ισραηλινού ηθοποιού Moshe Ivgy, και παίζει συχνά το ρόλο της κόρης, ίσως λόγω αναστήματος. Έχει βέβαια και παιδικό πρόσωπο και κάπως παιδική γλώσσα σώματος.

Η Ρονίτ Ελκαμπέτς (Ronit Elkabetz) είναι μια θεά του ισραηλινού κινηματογράφου. Έχει παίξει στις μισές περίπου ισραηλινές ταινίες που έχω δει. Σχεδόν πάντα παίζει τον ίδιο χαρακτήρα: της υστερικής, της σκύλας, της περπατημένης, της αισθησιακής γυναίκας, της μέγαιρας. Ίσως να παίζει τον εαυτό της, πάντως εγώ την λατρεύω κι ελπίζω να καταφέρω να της κάνω ένα αφιερωματάκι.

Παρασκευή 24 Αυγούστου 2012

Ο Οσάμα και τα κορίτσια που ντύνονται αγόρια

Η ταινία Osama (2003) του Siddiq Barmak φαίνεται ότι είναι η πρώτη ταινία που γυρίστηκε στο Αφγανιστάν μετά την πτώση των ταλιμπάν, με τη βοήθεια μάλιστα του Μαχμαλμπάφ. Περιγράφει την τραγική ιστορία ενός φτωχού κοριτσιού που για να θρέψει την οικογένειά του αναγκάζεται να μεταμφιεστεί σε αγόρι. Το κορίτσι είναι φτωχό, αλλά είναι κόρη γιατρίνας (ή νοσοκόμας), απλά οι ταλιμπάν απαγόρευσαν στις γυναίκες να δουλεύουν νόμιμα στα νοσοκομεία, και η μαμά δε βρίσκει δουλειά. Έτσι η γιαγιά σε μια απ' τις ωραιότερες σκηνές της ταινίας, προτείνει στην εγγονή της να ντυθεί αγόρι γιατί «ένας ξυρισμένος άντρας με γυναικεία ρούχα είναι ίδιος με γυναίκα, και μια γυναίκα με κοντά μαλλιά και αντρικά ρούχα είναι ίδια με άντρα». Ακολουθούν δυσάρεστες σκηνές όπου το κοριτσάκι, μεταμφιεσμένο πλέον σε αγόρι με το όνομα Οσάμα, κλαψουρίζει και υπακούει σε διαταγές.
Γενικά μου άρεσε η ταινία ειδικά στην αρχή, και ειδικά η σκηνοθεσία . Δυο πράγματα όμως με ενόχλησαν. Το πρώτο είναι η απεικόνιση των ταλιμπάν. Είναι κακοί, διεφθαρμένοι και διεστραμμένοι, και εμφανίζονται στο τέλος κάθε σκηνής, δυσκολεύοντας τη ζωή των «καλών». Δηλαδή πάει η μαμά στο νοσοκομείο, μπουκάρουν οι ταλιμπάν και πρέπει να κρυφτεί.. Γίνεται γάμος, μπουκάρουν οι ταλιμπάν και οι καλεσμένες πρέπει να φορέσουν στα γρήγορα τις μπούρκες. Δουλεύει το παιδί στο μπακάλικο, έρχεται ένας ταλιμπάν και το παίρνει με το ζόρι. Δεν είμαι οπαδός της ιδεολογίας τους, αλλά αυτό το μαύρο άσπρο αλλά και η επανάληψη του ίδιου μοτίβου κουράζει, και όπως και να το κάνουμε οι ταλιμπάν δεν ήταν η πηγή όλως των κακών, ούτε τόσο πανίσχυροι και πανταχού παρόντες, όπως αφήνει να εννοηθεί η ταινία.

Αλλά υπάρχει κι ένα θέμα, πιο πολύπλοκο, η παρουσίαση του κοριτσιού που μεταμφιέζεται σε αγόρι. Υπάρχει ακόμα μια ταινία με θέμα τη μεταμφίεση Αφγανής σε αγόρι για να βρει δουλειά, είναι η «Βροχή» του Ματζιντί. Η «Βροχή» και η «Οσάμα» έχουν ένα κοινό: δεν τα βγάζουν με τίποτα πέρα σαν άντρες, και ενώ η Μπαράν σώζεται χάρη στη βοήθεια ενός αυθεντικού αγοριού, την Οσάμα δεν τη σώζουν ούτε οι φιλότιμες προσπάθειες του μικρού φίλου της που έχει αναλάβει να την προστατεύει.
Φαίνεται ότι στο Αφγανιστάν υπάρχει το πατροπαράδοτο έθιμο των «μπατσά πος» σύμφωνα με το οποίο μια οικογένεια που δεν έχει ευλογηθεί με γιο (ή με αρκετούς γιους), ντύνει μια κόρη σαν αγόρι και το κορίτσι παίρνει τον κοινωνικό ρόλο του αγοριού, συνήθως μέχρι να μπει στην εφηβεία και να παντρευτεί. Το έθιμο αυτό φαίνεται να είναι αρκετά διαδεδομένο, αλλά έγινε παγκοσμίως γνωστό όταν μια Αφγανή βουλευτίνα «παραδέχτηκε» στους δημοσιογράφους ότι η μικρότερη κόρη της ζει σαν αγόρι: Η κυρία Azita Rafhat, δεύτερη σύζυγος του (άνεργου) ξαδέρφου της έκανε τέσσερις κόρες, και ο σύζυγος φαίνεται ότι ήταν έτοιμος να παντρευτεί για τρίτη φορά, μέχρι που η μετατροπή της μικρής του κόρης σε μπατσέ πος επέφερε την οικογενειακή γαλήνη. Ένα σύντομο ντοκιμαντέρ του BBC για την ευτυχισμένη αυτή οικογένεια, αλλά και για άλλες τέτοιες περιπτώσεις  μπορεί να δει κανείς εδώ: http://www.youtube.com/watch?v=TY9od2yuNVk (Εκτός των άλλων στο ντοκιμαντέρ φαίνονται και οι κυριλάτες γειτονιές της Καμπούλ, με τα μολ τους, τις πολυκατοικίες  και τις μοντέρνες κοπέλες που φοράνε κιτς δυτικότροπα ρούχα)
Επίσης μπορεί κανείς να διαβάσει μερικά (λίγα είναι η αλήθεια) άρθρα για το θέμα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχω δει και πολλές σοβαρές πηγές, τα περισσότερα ρεπορτάζ απλά αναμασούν τα ίδια και τα ίδια, ακόμα και το άρθρο στη βικιπαίδεια μοιάζει πρόχειρα γραμμένο και όχι ιδιαίτερα έγκυρο.
Μερικά άρθρα που μου άρεσαν, και που μάλλον είναι οι πηγές για τα υπόλοιπα:
http://www.womensviewsonnews.org/2012/03/raising-daughters-as-sons-in-afghanistan/
http://www.nytimes.com/2010/09/21/world/asia/21gender.html?pagewanted=all


Η μεγάλη μου απορία είναι πώς αντέδρασαν οι ταλιμπάν σ'αυτή τη συνήθεια. Από τα λίγα που κατάφερα να βρω φαίνεται ότι μάλλον σκασίλα τους.. Αυτή η πρακτική υπήρχε για αιώνες και θα συνεχίσει να υπάρχει. Μάλιστα ενώ στις δυο ταινίες οι οικογένειες παίρνουν την απόφαση να μεταμφιέσουν τα κορίτσια τους επειδή βρίσκονται σε απόγνωση (δεν θα επιβίωναν αλλιώς), στα ρεπορτάζ οι γονείς ανέφεραν άλλους λόγους, αρκετά πιο μπανάλ, πχ οι «συγγενείς μας περιφρονούσαν που δεν είχαμε γιο», «κάποιος έπρεπε να βοηθά τον πατέρα στα ψώνια», «ο (πραγματικά αρσενικός) γιος μας καλό θα ήταν να έχει έναν αδερφό».. Οι συγγενείς και οι φίλοι ξέρουν την πραγματικότητα, αλλά ..δεν τρέχει και τίποτα.

Εντελώς τυχαία έπεσε πρόσφατα στα χέρια μου και ένα βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή, γραμμένο από μια νέα γυναίκα που οι συνθήκες την ανάγκασαν να προσποιηθεί ότι είναι αγόρι για περίπου 10 χρόνια. Είναι πολύ ωραίο και το συστήνω ανεπιφύλακτα, κυρίως επειδή περιγράφει πολύ ζωντανά και με περισσότερη ειλικρίνεια απ' ότι οι ταινίες τη ζωή στο Αφγανιστάν από τότε που άρχισε ο πόλεμος γύρω στο 90, μέχρι πρόσφατα. Και περιγράφει αρκετά πειστικά το μπέρδεμα του κοριτσιού με τις δυο ταυτότητές της. Δυστυχώς δε ξέρω αν κυκλοφορεί στο διαδίκτυο σε άλλη γλώσσα εκτός απ' τα καταλανικά, πάντως ο τίτλος του είναι El secret del meu turbant (Το μυστικό του τουρμπανιού μου) και το όνομα της κοπέλας είναι Nadia Ghulam.
Στο βιβλίο αυτό, όπως και στα ρεπορτάζ και στο ντοκιμαντέρ, τα κορίτσια δεν το έβαλαν κάτω με το πρώτο σκυλάκι που γάβγισε, ούτε χρειάστηκαν ένα αρσενικό να τις σώσει απ' τα αξεπέραστα εμπόδια της αγορίστικης ζωής. Τα κατάφεραν μόνες τους, τόσο καλά, που δεν ήθελαν να ξαναγυρίσουν στον παλιό τους ρόλο σαν γυναίκες.

Τέλος στο Αφγανιστάν υπάρχει κι ένα άλλο έθιμο πολύ πιο μελετημένο, των Bacha bazi , των αγοριών-σκλάβων που χορεύουν και τέλος πάντων ικανοποιούν και με άλλους τρόπους τα αφεντικά τους. Στην ταινία The Kite Runner βλέπουμε ένα τέτοιο αγόρι (φυσικά τα αφεντικά του είναι ταλιμπάν).

Άπειρη λοιπόν η ανθρώπινη ηλιθιότητα, και όσο ζω δεν παύει να με εκπλήσσει με την ποικιλομορφία της.