Φεστιβάλ Καννών: Βραβεία Γυναικείας Ερμηνείας 1960-1966

Σε προηγούμενη ανάρτηση είχα γράψει για τις δέκα πρώτες ταινίες που βραβεύτηκαν για γυναικεία ερμηνεία στις Κάννες (από το 46 μέχρι το 59). Οι επόμενες δέκα είναι μεταξύ 60 και 66 , επειδή τρεις απ' τις εφτά χρονιές δυο ταινίες μοιράστηκαν το ίδιο βραβείο.

1960 Μελίνα Μερκούρη. Ποτέ την Κυριακή (Pote tin Kyriaki) του Jules Dassin: Το «Ποτέ την Κυριακή» είναι πάνω απ' όλα μια πολιτική αλληγορία που καταδικάζει την επιμονή των δυτικών να επιβάλλουν παντού τον πολιτισμό τους συχνά με αθέμιτα μέσα. Όμως η «αυθεντική ελληνική κουλτούρα» που παρουσιάζεται εδώ δεν είναι τίποτα άλλο από μια φολκλοριστική και τουριστική ανάγνωση της Ελλάδας, ένας κόσμος με μπουζούκια, ζεϊμπέκικα, σπασμένα πιάτα, με βαρύμαγκες και πόρνες και για κερασάκι αρχαίες τραγωδίες. Είναι (ήταν) αυτό η Ελλάδα; Και παρά το προοδευτικό περιτύλιγμα, η ταινία αυτή είναι συντηρητική, ας μην ξεχνάμε ότι την Ίλια μπορεί να την «σώσει» μόνο ο βαρβάτος Ελληνάρας (μισός Ιταλός) με την «αγάπη του». Η Μελίνα Μερκούρη παίζει καλά το ρόλο της, ένα ρόλο φτιαγμένο ειδικά για εκείνη.
Παρεμπιπτόντως διάβασα- αλλά δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω- ότι οι αρχαιότεροι μύθοι για τη Μήδεια λένε ότι κάποιοι Κορίνθιοι σκότωσαν τα παιδιά της και αργότερα την συκοφάντησαν για να την ξεφορτωθούν, κι ο Ευριπίδης εισήγαγε την παιδοκτονία για δικούς του λόγους. *

1960 Jeanne Moreau. Moderato cantabile του Peter Brook: Νέα και όμορφη νοικοκυρά, σύζυγος πλούσιου εργοστασιάρχη, βαρεμένη με τη ζωή της γνωρίζει νέο και όμορφο εργάτη (Μπελμοντό) με αφορμή τη δολοφονία μιας γυναίκας από τον εραστή της. Όχι ιδιαίτερα πρωτότυπο σενάριο, μελαγχολικές εικόνες σε μια μουντή πόλη, μελαγχολική μουσική στο τέλος κάθε σκηνής. Η Μορό παίζει μια μελαγχολική κυρία, που ψάχνει να βρει καταφύγιο από τον πολυτελή κόσμο της, είναι όμως άνευρη και παράλογα ρομαντική.

1961 Sophia Loren. La Ciociara του Vittorio De Sica: Οι περιπέτειες μάνας και κόρης στην ιταλική επαρχία όπου έχουν καταφύγει για να γλιτώσουν απ' τους βομβαρδισμούς των συμμάχων στο Β παγκόσμιο πόλεμο. Η Τσεζίρα, η ηρωίδα είναι μια δυναμική γυναίκα που δεν έχει ιδεολογίες αλλά ενδιαφέρεται περισσότερο για την επιβίωση τη δική της και της κόρης της. Στο χωριό της συναντά έναν ιδεαλιστή νέο (Μπελμοντό), τον οποίο ερωτεύεται (αυτός ο έρωτας δεν υπάρχει στο βιβλίο στο οποίο βασίζεται η ταινία), ενώ γνωρίζουμε διάφορους τύπους χωρικών που προσπαθούν να επιζήσουν απ' τον πόλεμο με τον τρόπο του ο καθένας. Η Ciociara είναι αρκετά καλή ταινία, συγκλονίζει και περνάει το αντιπολεμικό μήνυμα της. Η Σοφία Λόρεν παίζει με το γνωστό της στιλ.

1962 Rita Tushingham. A Taste of Honey του Tony Richardson: Η Τζο, μια έφηβη αγγλίδα μαθήτρια από την εργατική τάξη ζει με την ανεύθυνη μητέρα της σε μια γκρίζα αγγλική πόλη και κάνει τα πρώτα βήματα για να ανεξαρτητοποιηθεί. Όμως η τάξη της έχει προκαθορίσει και τη μοίρα της και η Τζο είναι «καταδικασμένη» να κάνει τα ίδια λάθη με τη μητέρα της. Η ταινία έχει αρκετό χιούμορ και αισιοδοξία, και δεν ξεφεύγει από μερικά «καλώς εννοούμενα» ρατσιστικά στερεότυπα.

1962 Katharine Hepburn. Long Day's Journey Into Night του Sidney Lumet: Πορτραίτο μιας δυσλειτουργικής αμερικανικής οικογένειας του 1912, όπου όλοι προσπαθούν να είναι ευγενικοί και προσποιούνται ότι όλα πάνε καλά, αλλά ταυτόχρονα λένε βαριά λόγια και πληγώνουν ο ένας τον άλλο. Η οικογένεια έχει και διάφορα μυστικά, τα οποία αντιλαμβανόμαστε σιγά σιγά, αλλά δεν είναι και καμιά έκπληξη. Εκτός από τη Hepburn, βραβείο ερμηνείας πήραν και οι τρεις άντρες ηθοποιοί. Ίσως οι άντρες το άξιζαν, αλλά ο χαρακτήρας της Hepburn βγάζει κατευθείαν διάγνωση υστερικής διαταραχής προσωπικότητας, μιλάει υπερβολικά θεατρικά και αλλάζει συνέχεια τον τόνο της φωνής της και το ύφος της. Βέβαια δε ξέρω, ίσως η Hepburn παίζει επίτηδες έτσι γιατί η ηρωίδα είναι υστερική. Και οι υπόλοιποι χαρακτήρες είναι λίγο υπερβολικοί, πχ ο σύζυγος σε κάθε δεύτερη πρόταση λέει και μια ατάκα που αποδεικνύει πόσο τσιγκούνης είναι. Δε μπόρεσα να το δω μέχρι το τέλος.

1963 Marina Vlady L'Ape regina του Marco Ferreri: Σ' αυτή την ευχάριστη κομεντί ένας σαραντάρης παντρεύεται πανέμορφη και θρησκευόμενη παρθένα η οποία αποδεικνύεται φλογερή στο κρεββάτι. Αυτή η τέλεια σχέση όμως τον εξαντλεί ψυχικά και σωματικά. Η Vlady παίζει τον όχι και τόσο απαιτητικό ρόλο της γλάστρας που σκοτώνει με το εξωτικό της βλέμμα.

1964 Barbara Barrie. One Potato, Two Potato του Larry Peerce: Η υπόθεση είναι πραγματικά ενδιαφέρουσα. Μια λευκή παντρεύεται έναν μαύρο και ο πρώην σύζυγός της που την έχει εγκαταλείψει πριν από χρόνια, επιστρέφει και ζητά την κηδεμονία της κόρης του, με το σκεπτικό ότι ένα λευκό κορίτσι δε μπορεί να μεγαλώσει φυσιολογικά σε μια μαύρη οικογένεια. Έψαξα λίγο στο ίντερνετ και βρήκα ότι το 64 σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ ακόμα και ο γάμος μεταξύ ατόμων διαφορετικής φυλής απαγορευόταν. Ο νόμοι αυτοί καταργήθηκαν το 1967. Η ερμηνεία της Barbara Barrie είναι αξιοπρεπής, το ίδιο και η ταινία , αλλά δε βρήκα κάτι ιδιαίτερο, νομίζω ότι αξίζει περισσότερο για να «μαθαίνουν οι νεότεροι». Το πιο συγκλονιστικό στην ταινία είναι η απόφαση του δικαστή ή μάλλον το πως δικαιολογεί αυτή την απόφαση.

1964 Anne Bancroft. The Pumpkin Eater του Jack Clayton:  Η Τζο έχει μια εξωτερικά τουλάχιστον αντισυμβατική ζωή, έχει ...8 παιδιά και είναι παντρεμένη για τρίτη φορά με έναν σεναριογράφο, όμως από μέσα της υποφέρει και έχει ψυχολογικά προβλήματα. Δεν είναι όμως μόνο αυτή, η ταινία παρουσιάζει όλη την κοινωνία, σαν κοινωνία ζωντανών νεκρών, με ανούσιους διαλόγους να επαναλαμβάνονται, με όλες τις σχέσεις να είναι τραγικά τυπικές, ψεύτικες. Η Τζο φαίνεται να ζει σε έναν καταθλιπτικό εφιάλτη, όπου ο μόνος άνθρωπος που μετράει, για τον οποίο νιώθει κάτι είναι ο άντρας της. Εκτός απ' την ηρωίδα, γνωρίζουμε κι άλλους ψυχικά ασταθείς ανθρώπους, όπως μια ψυχωτική νοικοκυρά, έναν εγωμανή απατημένο σύζυγο, αν και το πιο συνταρακτικό επεισόδια είναι η επίσκεψη του Βασιλιά της Ιουδαίας. Το σενάριο  της ταινίας έχει διασκευαστεί από το Harold Pinter, και σ'αυτόν μάλλον οφείλεται η κάπως σουρεαλιστική ατμόσφαιρα. Η Anne Bancroft είναι ψυχρή και μερικές φορές δείχνει συναίσθημα χωρίς να ξεφεύγει ποτέ από την αλλόκοτη ηρεμία της. Τέλεια!

1965 Samantha Eggar. The Collector του John Fowles: Ένας ασεξουαλικός και ψυχικά διαταραγμένος νέος απαγάγει όμορφη σπουδάστρια τέχνης και την κρατάει κλειδωμένη σε υπόγειο, της φέρεται με το γάντι, περιμένοντας πότε θα τον ερωτευτεί. Επειδή βρισκόμαστε στην Αγγλία, τα πάντα οφείλονται στις διαφορές των κοινωνικών τάξεων, με λίγα λόγια ο νέος ανήκει στην εργατική τάξη και το θύμα είναι κόρη ευκατάστατου γιατρού, και γι' αυτό ο απαγωγέας , συμπαθέστατο παλικάρι, είναι στην πραγματικότητα θύμα της κοινωνίας. Η Samantha Eggar για δυο ώρες παρακαλεί, καλοπιάνει, προσβάλλει, ή αποπλανεί τον απαγωγέα της και προσπαθεί με διάφορους τρόπους να αποδράσει. Όταν λέει ψέματα για να τον ξεγελάσει, η φωνή της παίρνει ένα προσποιητό ύφος για να το καταλάβουμε κι εμείς. Χμ.

1966 Vanessa Redgrave. Morgan: A Suitable Case for Treatment του Karel Reisz. Η Vanessa Redgrave είναι ένα πλουσιοκόριτσο που μόλις έχει χωρίσει τον εκκεντρικό και ελαφρώς διαταραγμένο σύζυγό της Μόργκαν, αλλά δε μπορεί να αντισταθεί στη γοητεία του. Ο Μόργκαν ο πρωταγωνιστής, (παιδί της εργατικής τάξης) συμπεριφέρεται με τους πιο ανορθόδοξους τρόπους, σαν έφηβος, και κάνει διάφορα τρελά πράγματα για να κερδίσει πίσω τη γυναίκα του και καταλήγει στο τρελοκομείο. Κωμωδία, σάτιρα (του ταξικού συστήματος), δεν μπόρεσα να την δω ως το τέλος.

Αυτή τη φορά προσπάθησα να μετρήσω πόσες ηρωίδες καπνίζουν, και, από τις 20 ταινίες, στις 9 τουλάχιστον μια βραβευμένη ηθοποιός καπνίζει. Μάλλον και σε περισσότερες ταινίες γιατί δεν το πρόσεξα πολύ προσεκτικά ;-).
Μια μόνο πεθαίνει, 4 είναι άτεκνες, και οι υπόλοιπες έχουν συνολικά 10 γιους και 5 κόρες. Βέβαια η
Anne Bancroft με το 8 παιδιά κάνει τη διαφορά! Οι ηθοποιοί είναι επίσης αρκετά νεότερες, ο μέσος όρος είναι 32 χρονών τη χρονιά της βράβευσης, και τον ανεβάζει η Katharine Hepburn που ήταν 55. Στην προηγούμενη δεκάδα ήταν 38 περίπου, χωρίς να μετρήσω τις ρωσίδες ηθοποιούς που οι περισσότερες ήταν σχετικά νέες, αλλά είναι λίγο μπερδεμένο γιατί δυο φορές βραβεύτηκε όλο το γυναικείο καστ. 6 ταινίες είναι αγγλόφωνες, μια μισά αγγλικά μισά ελληνικά, 2 στα ιταλικά, μια στα γαλλικά. 4 είναι βρετανικές, και οι διαφορές των κοινωνικών τάξεων παίζουν σημαντικό ρόλο σε τρεις απ' αυτές.  6 ηρωίδες είναι λίγο πολύ πλούσιες, 3 είναι λίγο πολύ της εργατικής τάξης, μια είναι καλοβαλμένη, αλλά επειδή έχουμε πόλεμο, ζει με πολλές στερήσεις.
Ο συντηρητισμός έχει υποχωρήσει αρκετά, έχουμε περισσότερη κοινωνική κριτική, μερικές ερωτικές σκηνές. Οι περισσότερες ταινίες παρουσιάζουν νοικοκυρές να ασφυκτιούν στη βαρετή κι ανούσια ζωή τους, θέμα που έχω αρχίσει να το βαριέμαι. Σε όλες σχεδόν τις ταινίες κεντρική θέση έχει η σχέση της ηρωίδας με τον άντρα/σύντροφό τους ή με τους άντρες γενικότερα (Ποτέ την Κυριακή) ή με επίδοξο ερωτικό σύντροφο (The Collector). Νομίζω μόνο στην Ciociara η ερωτική ζωή της πρωταγωνίστριας έχει δευτερεύοντα ρόλο.
Εκτός ίσως απ' το «The Pumpkin Eater» καμιά ταινία δε μου άρεσε ιδιαίτερα, αλλά είδα χωρίς δυσκολία την  «Ciociara», το «A Taste of Honey», το «Moderato cantabile», την «Ape regina» και (ξαναείδα) το «Ποτέ την Κυριακή».

* Πολλές φορές διάβασα σε βιβλία από ξένους συγγραφείς να ερμηνεύονται ελληνικοί μύθοι σαν «μαρτυρίες» της μετάβασης από τη μητριαρχία στην πατριαρχία. Συχνά η μητριαρχική κοινωνία παρουσιάζεται σαν σχεδόν ουτοπική με κάποια σημαντικά όμως μειονεκτήματα (πχ ανθρωποθυσίες), ενώ η πατριαρχική που ακολούθησε είναι ντε φάκτο προβληματική. Η Μήδεια έχει το τέλειο προφίλ εξιλαστήριου θύματος: είναι ξένη, γυναίκα και δυναμική, είναι λογικό να την δαιμονοποιήσει μια κοινωνία που μισεί τους βάρβαρους και θέλει τις γυναίκες κλεισμένες στο σπίτι. Προσωπικά οι θεωρίες για αιματηρές μητριαρχίες, και η σύνδεση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού με την πατριαρχία δε με πείθουν, αλλά αλλού ήθελα να καταλήξω. Είτε η παιδοκτονία ήταν εφεύρεση του Ευριπίδη είτε όχι, οι μύθοι είχανε πάντα πολλές βερσιόν και ευτυχώς ούτε κοπιράιτ έχουν (ακόμα), ούτε είναι Ευαγγέλια, άρα ο καθένας έχει το δικαίωμα να τους αναλύει, να τους ψυχαναλύει, να τους επανερμηνεύει, να τους μεταφέρει στη σύγχρονη εποχή, και φυσικά να τους «αλλάζει» όπως θέλει μέχρι να γίνουν αγνώριστοι. Αυτό που κάνει η Ίλια είναι απόλυτα υγιές.