Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2011

Zire darakhatan zeyton [Through the Olive Trees (1994)] του Abbas Kiarostami


«Είμαι ο ηθοποιός Μοχαμαντ Αλί Κεσαβάρζ, και σ'αυτή την ταινία υποδύομαι το σκηνοθέτη» Έτσι μας συστήνεται ο πρωταγωνιστής από τα πρώτα δευτερόλεπτα κοιτώντας την κάμερα και απευθυνόμενος σε μας τους θεατές. Κι ενώ μας μιλάει για το ρόλο του, έρχεται η βοηθός του και τον παρακαλεί να βιαστεί να διαλέξει το κορίτσι που θα πάρει το ρόλο σε ένα πρόχειρο κάστιγκ, κι έτσι περνάμε στη μυθοπλασία.
Βλέπουμε έτσι τα γυρίσματα μιας ταινίας, τη γνωριμία του Κεσαβάρζ με τους κατοίκους του κατεστραμμένου χωριού Κοκέρ, τις συζητήσεις του με μέλη του συνεργείου. (Ανάμεσα στους οποίους είναι κι ο Παναχί!) Η κεντρική υπόθεση είναι ο έρωτας ενός από τους ερασιτέχνες ηθοποιούς, του Χοσέιν για μια επίσης ερασιτέχνη ηθοποιό, τη νεαρή Ταχερέ η οποία στην ταινία που γυρίζουν υποδύεται τη σύζυγό του. Ο Χοσέιν την πολιορκεί με διάφορους τρόπους, δεν την αφήνει σε ησυχία, μιλάει για τον έρωτά του με το σκηνοθέτη και περιμένει απ' αυτή μιαν απάντηση. Η Ταχερέ όμως, απάντηση δε δίνει, ούτε καν του μιλάει.

«Μέσα από τους ελαιώνες» είναι το τρίτο μέρος της τριλογίας του Κοκέρ, μιας τριλογίας όπου οι ταινίες συνδέονται μεταξύ τους με μοναδικό τρόπο. Ουσιαστικά ο Κιαροστάμι γυρίζει μια ταινία (Μέσα από τους ελαιώνες, 1994) για έναν σκηνοθέτη, ο οποίος γυρίζει μια ταινία (Και η ζωή συνεχίζεται, 1992) για έναν σκηνοθέτη που επιστρέφει στο χωριό όπου είχε γυρίσει πριν μερικά χρόνια μια ταινία (Πού είναι το σπίτι του φίλου μου; ,1987) -αυτή η τελευταία με θέμα την αλληλεγγύη των παιδιών. Είναι μπερδεμένο; Όχι και τόσο! Το έργο βλέπεται χωρίς δυσκολία και δε χρειάζεται να έχεις δει τα προηγούμενα δυο για να ακολουθήσεις την πλοκή. Όμως αυτή η σχέση μεταξύ των ταινιών της τριλογίας μας θυμίζει ότι αυτό που βλέπουμε είναι μυθοπλασία και η αίσθηση του αυθεντικού, του ντοκιμαντέρ είναι πλαστή.
Στους «ελαιώνες» τα πράγματα μπερδεύονται ακόμα περισσότερο αφού ο σκηνοθέτης (ο Κεσαβάρζ δηλαδή) φαίνεται να επηρεάζει/να καθοδηγεί και τα γεγονότα που εκτυλίσσονται εκτός των γυρισμάτων. Ειδικά στο τέλος το βλέμμα του δείχνει ότι αυτός, και κατ'επέκταση ο Κιαροστάμι είναι ο αληθινός δημιουργός των καταστάσεων που βλέπουμε.
Έχουμε δηλαδή το μοτίβο «ταινία μέσα στην ταινία» δυο τρία επίπεδα παραπάνω απ' το συνηθισμένο.

Από τα υποτιθέμενα γυρίσματα του «Και η ζωή συνεχίζεται» παρακολουθούμε ουσιαστικά μόνο την προετοιμασία και το στήσιμο μιας σκηνής, όπου ο Φαρχάντ της «Ζωής» γνωρίζει ένα ζευγάρι που παντρεύτηκε την επομένη του σεισμού. Για όποιον έχει δει τη «Ζωή», αυτή η σκηνή μοιάζει νατουραλιστική, δίνει την εντύπωση ότι γυρίστηκε στο άψε σβήσε, και δεν είναι ιδιαίτερα σημαντική. Όμως εδώ βλέπουμε πως διάφορα απρόοπτα καθυστερούν το γύρισμα της και πως αυτή η απλή σκηνή μπλέκεται με τη ζωή των ηθοποιών.

Η Ταχερέ Η ταινία «Μέσα από τους ελαιώνες» είναι από τις πιο πολύπλοκες που έχω δει, και θα μπορούσε να γράφει κανείς για ώρες γι'αυτή, κυριολεκτικά κάθε σκηνή της αξίζει μια ανάρτηση, αλλά το θέμα που μου κανε μεγαλύτερη εντύπωση είναι η σιωπή της Ταχερέ.

Για το χαρακτήρα της ξέρουμε ότι είναι πεισματάρα και ιδιόρρυθμη. Δε δέχεται να φορέσει το χωριάτικο φόρεμα που απαιτεί ο ρόλος γιατί η ίδια «δε φοράει τέτοια ρούχα». Αντίθετα θέλει να βάλει ένα σικάτο μοντέρνο φόρεμα. Επειδή δε συμφωνεί με την επιλογή του Χοσέιν για συμπρωταγωνιστή, απλά ..δε λέει τα λόγια της, χωρίς να δώσει εξηγήσεις, αναγκάζοντας το συνεργείο να επαναλαμβάνει ξανά και ξανά την ίδια σκηνή. Αργότερα αλλάζει τα λόγια για να ταιριάζουν καλύτερα στο χαρακτήρα της, έτσι απλά χωρίς προειδοποίηση. Και στις ερωτήσεις και τους όρκους αγάπης του Χοσέιν δεν απαντά. Είναι λοιπόν η τυπική ψηλομύτα που λατρεύει να την παρακαλάνε, που διασκεδάζει με την απεγνωσμένο πάθος του Χοσέιν ;
Ο Χοσέιν παρουσιάζεται σαν καλοκάγαθος απλοϊκός χωριάτης. Είναι αναλφάβητος αλλά υπόσχεται στην Ταχερέ ότι θα την αφήσει να σπουδάσει. Της τάζει ισότητα και σεβασμό. Θα μπορούσε λοιπόν να το δει κανείς σαν μια τυπική ιστορία αγάπης όπου φτωχό και τίμιο παλικάρι ερωτεύεται τη σκληρή πριγκίπισσα.
Όμως η ταινία δεν δίνει απαντήσεις, και αν σκεφτεί κανείς ρεαλιστικά, ο γάμος μιας έφηβης ορφανής μαθήτριας με έναν αναλφάβητο και μεγαλύτερό της άντρα, παρόλες τις υποσχέσεις του, δεν έχει και τις καλύτερες προοπτικές να πετύχει. Και αυτό που κάνει ο Χοσέιν, να την ακολουθεί σ'όλο το χωριό, να κάνει πρόταση γάμου ακόμα και στο νεκροταφείο, να προσβάλει τη γιαγιά της και τη μνήμη των γονιών της, είναι πολύ ενοχλητικό. Η Ταχερέ δεν έχει την υποχρέωση να του απαντήσει.

Στα γυρίσματα της σκηνής στο σπίτι των νεόνυμφων, ο σκηνοθέτης ζητά από την Ταχερέ να προσφωνήσει το σύζυγό της Αγά (κύριο), γιατί έτσι συνηθίζεται στην περιοχή. Η Ταχερέ αρνείται σιωπηλά. Λέει τα λόγια της χωρίς τη λέξη αγά. Η σκηνή γυρίζεται ξανά και ξανά αλλά η κοπέλα δεν αλλάζει γνώμη. Βέβαια, οι ερασιτέχνες ηθοποιοί, όπως τους παρουσιάζει ο Κιαροστάμι βάζουν πολλά στοιχεία της δικής τους προσωπικότητας στους ρόλους που υποδύονται. Ο Χοσέιν πχ επιμένει να λέει τον πραγματικό αριθμό των συγγενών που έχασε στο σεισμό. Μια άλλη ερμηνεία θα μπορούσε να είναι ότι η Ταχερέ δίνει ένα μήνυμα στο μέλλοντα σύζυγό της για το πως φαντάζεται τη σχέση τους. Εγώ όμως πιστεύω ότι απλά αρνείται να υποδυθεί κάτι που σιχαίνεται. Μπορεί ο σκηνοθέτης να θέλει να δημιουργήσει ακόμα έναν χαρακτήρα χαμηλοβλεπούσας χωριάτισσας, και να χρησιμοποιεί τους ηθοποιούς σαν μέσα για να παρουσιάσει τη δική του κοσμοθεωρία, αλλά η Ταχερέ έχει τη δική της φωνή και θέλει να διατηρήσει την αξιοπρέπειά της- δε δέχεται να ικανοποιήσει τα γούστα του κάθε σκηνοθέτη. Κι η κοπέλα αυτή όσο κι αν είναι ανώριμη, είναι πιο αυθεντική απ' το σκηνοθέτη που έρχεται απ΄την Τεχεράνη - γιατί ζει στο χωριό κι έχει μεγαλώσει εκεί.
Η Ταχερέ πιστεύω ότι αρνείται να παίξει με τους όρους που έχουν θέσει οι άντρες/ η κοινωνία. Όμως εκτός από την άρνηση αυτή δε μαθαίνουμε κάτι άλλο για τις απόψεις της. Ο εσωτερικός της κόσμος παραμένει ένα μυστήριο για το θεατή. Ας μην ξεχνάμε ότι την ταινία την βλέπουμε απ' την οπτική γωνία των αντρών, του σκηνοθέτη, του Χοσέιν. Κάθε στιγμή γνωρίζουμε τις απόψεις και τα σχέδιά τους γιατί απλά συζητάνε ατέλειωτα γι'αυτά. Αλλά και το πλαίσιο που κινούνται μας είναι οικείο: ο σκηνοθέτης θέλει να γυρίσει την ταινία του όπως αυτός την έχει στο μυαλό του-μας φαίνεται φυσιολογικό, ο Χοσέιν είναι ερωτευμένος και καλό παιδί και ακολουθεί το αντικείμενο του πόθου του, κι αυτό το χουμε δει σε χιλιάδες ταινίες και μας φαίνεται φυσιολογικό. Η Ταχερέ, η νέα γυναίκα είναι ένας άγνωστος κόσμος, που ο Κιαροσταμι τον παρατηρεί αλλά δεν τον αναλύει, ούτε του δίνει φωνή. Και είναι καλύτερα έτσι. Για μένα η σιωπή της Ταχερέ είναι πιο αληθινή και πιο δυνατή δραματικά απ' την ατέλειωτη φλυαρία των γυναικών του «Δέκα»

Τον τίτλο τον έχω δει μεταφρασμένο στα ελληνικά: Κάτω από τους ελαιώνες, Μέσα από τους ελαιώνες, Μέσα στους ελαιώνες. Η ποιο σωστή μετάφραση θα ήταν Κάτω από τα ελαιόδεντρα.



Δεν υπάρχουν σχόλια: