Rojo y negro (1942) του Carlos Arévalo

Στην ανάρτηση για τη Raza του Φράνκο, είχα γράψει για ακόμα μια φασιστική ταινία, το Rojo y negro που ανέβηκε μόλις για 2 βδομάδες στους ισπανικούς κινηματογράφους το 1942, στη διάρκεια της δικτατορία του Φράνκο. Η ταινία περιγράφει μια ιστορία αγάπης απ' την πλευρά μιας κοπέλας που ανήκει στο φασιστικό κόμμα της Φάλαγγας. Στην αρχή δεν ήθελα να την δω ολόκληρη, αλλά μετά από μέρες αποφάσισα να την δω μέχρι το τέλος και άλλαξα γνώμη γι' αυτήν. Δεν την θεωρώ αριστούργημα του παγκόσμιου κινηματογράφου, αλλά είναι σίγουρα πολύ αξιόλογη ταινία.
Πρώτα απ' όλα ο τίτλος (κόκκινο και μαύρο) αναφέρεται στις σημαίες των φαλαγγιτών αλλά και του CNT που είναι και οι δυο κοκκινόμαυρες. Οι πρωταγωνιστές είναι ένα ζευγάρι που είναι φίλοι από παιδιά. Η Λουίσα είναι δεξιά και αργότερα γίνεται φαλαγγίτισσα και ο Μιγκέλ είναι αριστερός και αργότερα γίνεται αναρχοσυνδικαλιστής, αν και βασικά δε διευκρινίζεται σε πιο πολιτικό σχηματισμό ανήκει.


Στο πρώτο μέρος βλέπουμε σκηνές από την παιδική ηλικία του Μιγκέλ και της Λουίσας- τα παιδιά ενώ ήταν καλοί φίλοι είχαν από τότε πολιτικές διαφορές. Στο δεύτερο μέρος μεταφερόμαστε λίγο πριν τις εκλογές του 36: η Λουίσα έχει γίνει φαλαγγίτισσα και ο Μιγκέλ εξακολουθεί να είναι αριστερός.

Ιεροσυλίες, εμπρησμοί και επιθέσεις σε εκκλησίες
Στο βάθος οι πρωταγωνιστές

Μετά με ένα γρήγορο μοντάζ βλέπουμε την παρακμή που προκάλεσε η σύντομη τελευταία δημοκρατική κυβέρνηση στην Ισπανία: χαλάρωση των ηθών, υποκρισία, ασυνεννοησία στη βουλή, αδιαφορία των πολιτών, φόνοι παπάδων, βόμβες.  Το ποτήρι ξεχειλίζει (κυριολεκτικά) και ο πόλεμος αρχίζει. Μεταφερόμαστε στη Μαδρίτη που την έχουν καταλάβει οι αριστεροί. Η Λουίσα είναι μέλος της αντίστασης. Εδώ ακολουθούν σπόιλερ :-) Κάποια στιγμή εμφανίζεται ένας συνφαλαγγίτης και της ζητάει βοήθεια, γιατί τον ψάχνει η «αστυνομία». Η Λουίσα τον βοηθάει, κι επειδή είναι τολμηρή και δραστήρια, πηγαίνει σ' ένα παλιό μοναστήρι που τώρα έχει γίνει φυλακή για τους αντιφρονούντες, με την ελπίδα να δει έναν σύντροφό της. Λέει στους αριστερούς ότι περιμένει τον αρραβωνιαστικό της και ζητάει να δει τους δεξιούς φυλακισμένους τάχα από περιέργεια. Αυτό φυσικά κινεί τις υποψίες των αριστερών που την συλλαμβάνουν, την κλείνουν στη φυλακή, όπου κάποιος μεθυσμένος αναρχικός την βιάζει, και τελικά την εκτελούν χωρίς δίκη. Ο Μιγκέλ που τώρα τον θυμάται η ταινία, μόλις βλέπει την αγαπημένη του νεκρή, εξοργίζεται, στρέφεται εναντίον των παλιών συντρόφων του και τελικά τον σκοτώνουν κι αυτόν.

Το Rojo y negro δεν έχει καμία σχέση με τη Raza. Οι διάλογοι είναι φυσικοί, και οι χαρακτήρες ανθρώπινοι, και μάλιστα υπάρχουν αριστεροί που δεν είναι κακοί, όπως ο Μιγκέλ, αλλά και ένας στρατιώτης που μεταφέρει το σημείωμα της φυλακισμένης στη μητέρα της. Η ταινία δεν εμβαθύνει και πολύ στην ιδεολογία των διαφορετικών πλευρών, ειδικά οι αριστεροί στις συζητήσεις μεταξύ τους λένε κυρίως ότι θέλουν να σκοτώσουν όλους τους φασίστες και τους παπάδες. Αλλά και οι φαλαγγίτες δε χάνουν το χρόνο τους αναλύοντας τις απόψεις τους. Μένει το κλασικό μοτίβο που το βρίσκουμε σε πολλές ταινίες με θέμα κάποιο τυραννικό καθεστώς: οι άνθρωποι που φοβούνται μήπως τους καταδώσουν οι γείτονες, οι ξαφνικές εισβολές στα σπίτια, οι συχνά αναίτιες συλλήψεις και εκτελέσεις, οι βασανισμοί και οι βιασμοί στις φυλακές, οι αθώοι που θυσιάζονται.

Εκτός απ' την ωραία ιστορία που και ρεαλιστική είναι και έχει και σασπένς, η ταινία έχει και άλλα ενδιαφέρονται στοιχεία, όπως οι σκηνές της παρακμής, όπου γίνεται πολύ ωραίο μοντάζ, πχ όταν ένας περήφανος φαλαγγίτης σκίζει την οθόνη σηματοδοτώντας την έναρξη της επανάστασης του Φράνκο. Ή η περιήγηση στις φυλακές όπου η κάμερα περνάει μέσα από τους τοίχους για να φανερωθούν οι συζητήσεις των φυλακισμένων στα διάφορα κελιά.

Γυναίκες που καπνίζουν: σημείο ηθικής παρακμής χαρακτηριστικό της δημοκρατίας

Ο φαλαγγίτης «σκίζει» την οθόνη όπου βλέπαμε τις πομπές των κομμουνιστών

Όπως διάβασα και σε μια κριτική, το Rojo y negro είναι αρκετά πιο αντικειμενική ταινία απ' τις περισσότερες που κυκλοφόρησαν πρόσφατα με θέμα τον ισπανικό εμφύλιο. Όμως αντικειμενική δεν είναι. Δε δίνεται χώρος στους αριστερούς να εξηγήσουν τις απόψεις τους, και να δικαιολογήσουν τις (συχνά αδικαιολόγητες βέβαια) πράξεις τους. Ούτε φυσικά απεικονίζονται τα εγκλήματα της άλλης πλευράς, που συνεχίστηκαν και μετά τον εμφύλιο.

Μένει το ερώτημα γιατί ενόχλησε τόσο πολύ αυτή η ταινία; Επειδή έδειχνε τους κομμουνιστές πιο ανθρώπινους; Επειδή φαίνεται να είναι κατά της θανατικής ποινής; Επειδή παρουσιάζει την υποκρισία αυτών που είχαν την εξουσία; Επειδή η ηρωίδα ήταν γυναίκα και μάλιστα με «κομμουνιστή» αγαπητικό (όχι ακριβώς το πρότυπο για τις σωστές δεσποινίδες);

Για τους Ισπανούς η ταινία έχει σημαντική ιστορική αξία γιατί είναι η μοναδική που παρουσιάζει τον πόλεμο απ' την οπτική γωνία των φαλαγγιτών. Για μένα που δεν ξέρω και τόσα πολλά για τις διαφορές μεταξύ των διάφορων ακροδεξιών ομάδων που υποστήριξαν το Φράνκο, το Κόκκινο και Μαύρο με έκανε να συνειδητοποιήσω πόσο εύκολα μπορεί να κάνει κανείς προπαγάνδα στο σινεμά χωρίς αυτό να γίνει αντιληπτό. Συνειδητοποίησα δηλαδή ότι παρόμοιες καταστάσεις σε μια αντιφασιστική ταινία δε θα τις αμφισβητούσα, δε θα τις θεωρούσα προπαγανδιστικές, λόγω της προσωπικής μου ιδεολογίας.

Παρεμπιπτόντως, ορίστε μερικές πρόσφατες ταινίες που είναι πιο προπαγανδιστικές: El espinazo del diablo, El laberinto del fauno, La lengua de las mariposas, Las trece rosas. Αυτή η τελευταία περιγράφει την εκτέλεση 13 νέων γυναικών μετά το τέλος του εμφυλίου, και όχι μόνο είναι προπαγανδιστική, αλλά παρουσιάζει τις γυναίκες -που ήταν βέβαια νέες, αλλά συμμετείχαν σε πόλεμο και το ήξεραν- σαν να ήταν κλαψιάρικα κοριτσάκια νηπιαγωγείου.

Υπότιτλους και πάλι δεν βρήκα.

Διαδηλώστε ενάντια στη θανατική ποινή CNT και FAI