Raza, μια ταινία σε σενάριο του Φρανθίσκο Φράνκο

Το 1942, τρία χρόνια μετά το τέλος του ισπανικού εμφυλίου, προβλήθηκε στους ισπανικούς κινηματογράφους η ταινία «Raza», μια υπερπαραγωγή με θέμα τις περιπέτειες μια οικογένειας στρατιωτικών στη διάρκεια του πολέμου. Σκηνοθέτης ήταν ο José Luis Sáenz de Heredia, μαθητής του Μπουνιουέλ, αλλά το σενάριό της βασίστηκε σε ένα μυθιστόρημα που είχε γράψει ο Φράνκο με ψευδώνυμο· βέβαια όλοι το ήξεραν ότι ο Φράνκο ήταν ο συγγραφέας.
Έχουμε λοιπόν μια παλιά αριστοκρατική οικογένεια που τα μέλη της, με μία εξαίρεση, εκφράζουν στην εντέλεια τα ιδανικά της ακροδεξιάς: πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια. Ο μπαμπάς είναι ηρωικός αξιωματικός του ναυτικού, η μαμά πιστή σύζυγος και πολύ θρησκευόμενη, κι απ' τα παιδιά το ένα είναι μωρό ακόμα όταν αρχίζει η ταινία, το άλλο είναι ένα χαριτωμένο κοριτσάκι, το τρίτο είναι ένα αγοράκι που έχει αφομοιώσει την ιδεολογία των γονιών του, και ο πρωτότοκος, ο Πέδρο είναι ένα κακό αγοράκι που από μικρός νοιάζεται μόνο για το χρήμα. Η υπόλοιπη οικογένεια θεωρεί τον πλούτο πολύ κατώτερο αγαθό απ' την τιμή, την αγάπη για την πατρίδα κτλ, φυσικά δεν τους λείπουν ούτε τα χρήματα, ούτε το τεράστιο σπίτι με κήπο, ούτε οι υπηρέτες.  Αυτός ο Πέδρο λοιπόν θα προδώσει αργότερα την οικογένειά του και την πατρίδα και θα γίνει (δημοκρατικός) βουλευτής.
Όταν αρχίζει ο εμφύλιος, οι πρωταγωνιστές μπλέκουν σε διάφορες περιπέτειες, άλλοι σφάζονται απ' τους αναρχοκομμουνιστές, άλλοι δραπετεύουν ηρωικά, μαχητικές νέες ερωτεύονται αξιωματικούς, φτωχοί εκφράζουν τη λατρεία τους για το φασιστικό στρατό, και στο τέλος επέρχεται η λύτρωση: ο Πέδρο αλλάζει στρατόπεδο αφού το αίμα της ράτσας του υπερνικά την αγάπη του για το χρήμα.

Οι διάλογοι στην ταινία είναι εντελώς ψεύτικοι και προπαγανδιστικοί, σε κάθε πρόταση δηλώνεται η πίστη στα φασιστικά ιδεώδη και υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή να μην αμφισβητηθεί από κανέναν ότι «πάνω απ' όλα η πατρίδα». Πολύ συχνά οι ηθοποιοί γυρίζουν το κεφάλι και κοιτάνε προς το άπειρο για να ανακοινώσουν με πολύ στόμφο την αυτοθυσία τους, ή τέλος πάντων για να πουν κάτι συγκινητικό και μεγαλειώδες.  Αυτός είναι κι ο λόγος που η ταινία βλέπεται και σήμερα: οι διάλογοι είναι τόσο γελοίοι που δεν εκνευρίζουν, μάλλον γέλιο βγάζουν.

Υπάρχουν πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία στη «Ράθα» και η οικογένεια Τσουρούκα της ταινίας είναι μια αρκετά εξευγενισμένη βερσιόν της οικογένειας του δικτάτορα.

Το 1950 έγινε ένα μικρό λίφτινγκ στην ταινία, αφαιρέθηκαν αντιαμερικανικά και φασιστικά στοιχεία και φωτίστηκε περισσότερο η αντικομμουνιστική πλευρά του θέματος. Αιτία ήταν ότι ο Φράνκο ήθελε να έχει φιλικές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Βρέθηκε και καινούριος τίτλος: «Espíritu de una raza» που κατά την άποψή μου δεν είναι καλύτερος από τον πρωτότυπο. Οι παλιές κόπιες κάηκαν, κατάφερε όμως να σωθεί μια σε καλή κατάσταση. Έτσι σήμερα κυκλοφορεί στο ίντερνετ η πρωτότυπη βερσιόν, όπου έχει κανείς την ευκαιρία να θαυμάσει φασιστικούς χαιρετισμούς και κάτι υπονοούμενα για την ανάμειξη των ΗΠΑ στον πόλεμο της Κούβας.

Πιο πάνω έγραψα ότι η ταινία βλέπεται επειδή μπορεί κανείς να γελάσει με τους διαλόγους. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν κι άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως κουστούμια εποχής, μια ναυμαχία προηγούμενων αιώνων, και μερικές σκηνές μου άρεσαν ιδιαίτερα, όπως η εκτέλεση των καλόγερων στην παραλία. Κυρίως όμως είναι ένα ντοκουμέντο που παρουσιάζει την ιδεολογία του Φράνκο και του καθεστώτος του, και από την άλλη δείχνει την άλλη πλευρά των γεγονότων. Σήμερα είναι της μόδας οι φασίστες να παρουσιάζονται σαν τέρατα και οι αναρχικοί/ κομμουνιστές/ δημοκρατικοί σαν άγιοι. Η αλήθεια βρίσκεται στη μέση, ή μάλλον είναι πολύ πιο πολύπλοκη.
Ακόμα καλό είναι να ξέρουμε ότι σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας του Φράνκο, αλλά φαντάζομαι περισσότερο στην αρχή, μεγάλο μέρος των καλλιτεχνών τάχθηκε με την πλευρά του καθεστώτος, με τον ίδιο τρόπο που τώρα όλοι σχεδόν είναι δημοκρατικοί.

Στο γιουτουμπ η Ράθα υπάρχει δυο φορές: εδώ και εδώ. Έχω βρει και ένα αρχείο στο eMule που σιγοκατεβαίνει. Έτσι κι αλλιώς νομίζω ότι έχουν λήξει τα πνευματικά της δικαιώματα, οπότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Ένα dvd πρέπει να υπάρχει και στη βιβλιοθήκη του Θερβάντες στην Αθήνα. Υπότιτλους δεν έχω βρει πουθενά όμως.
Ένα ωραίο άρθρο στα ισπανικά για τις διαφορές μεταξύ των 2 βερσιόν , του 42 και του 50 είναι το παρακάτω: http://nodulo.org/ec/2005/n044p14.htm

Η αγαπημένη μου σκηνή είναι εκεί που μια γυναίκα με κοντό μαλλί και ντυμένη με αντρικά ρούχα παρουσιάζεται σε έναν φασίστα αξιωματικό και του λέει: «θυσίασα τα μαλλιά μου γιατί με κυνηγούσαν πολύ που επισκεφτόμουνα τους αιχμάλωτους συντρόφους». (Δυστυχώς αυτή η σκηνή κόπηκε στο «Espíritu de una raza» λόγω φασιστικών χαιρετισμών). Μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση αυτή η φράση «θυσίασα το μαλλί», πόσο μάλιστα που την λέει με μεγάλη περηφάνια μια ηρωική φασίστρια. Σκέφτηκα όμως ότι παλιά το κουρεμένο κεφάλι ήταν σημάδι ντροπής και ατίμωσης για μια γυναίκα.
Χτες έκανα πολλές σκέψεις πάνω σ' αυτό το θέμα και θυμήθηκα δυο πολύ ωραία ισπανικά romances,  δηλαδή δημοτικά τραγούδια. Το πρώτο είναι η doncella guerrera, όπου ένας Σεβιλιάνος έχει την κακοτυχία απ' τα 7 παιδιά του κανένα να μην είναι αρσενικό. Κάποια μέρα η μικρότερη κόρη του αποφασίζει να ντυθεί άντρας και να πάει να πολεμήσει. Ακολουθεί ένας διάλογος όπου ο πατέρας της προσπαθεί αν την αποτρέψει:

-No vayas, hija, no vayas, que te van a conocer

que tienes el pelo largo y dirán que eres mujer

-Si tengo el pelo muy largo, padre, me lo corta usted
 y con el pelo cortado  un varón pareceré..

Στο τέλος η κόρη πάει στον πόλεμο, την ερωτεύεται ο βασιλιάς και παντρεύονται.

Το δεύτερο δημοτικό τραγούδι είναι το El enamorado y la muerte, όπου ο θάνατος προσωποποιημένος επισκέπτεται έναν ερωτευμένο και του δίνει μια ώρα ζωής. Ο ερωτευμένος πάει στο παράθυρο της αγαπημένης του, κι αυτή του πετάει ένα σκοινί από μετάξι, κι εκεί είναι που του λέει: «αν δεν έφτανε το μετάξι, θα πρόσθετα τις πλεξούδες μου». Η συνέχεια είναι τραγική αν και μάλλον αναμενόμενη: Το σκοινί σπάει κι ο ερωτευμένος πέφτει κάτω και σκοτώνεται, ακριβώς όταν έχει περάσει η μια ώρα που του είχε χαρίσει ο θάνατος. Ακόμα ανατριχιάζω όταν ακούω αυτό το τραγούδι. Το βρήκα στους στίχους.γρ  σε ελληνική μετάφραση. Η πρώτη εκτέλεση που άκουσα και η αγαπημένη μου είναι του Amancio Prada.
O Amancio Prada έχει τραγουδήσει πολλά παραδοσιακά τραγούδια, ισπανικά και γαλικιανά, και ήταν καλός φίλος του Chicho Sánchez Ferlosio. Ο Sánchez Ferlosio ήταν ή τέλος πάντων παρίστανε τον αναρχικό βάρδο, και έχει γράψει και τραγουδήσει πολλά ωραία τραγούδια, όπως το gallo rojo, gallo negro ή το historia de tres amigos που εξυμνεί τρεις αναρχικούς ήρωες. Ήταν γιος του Rafael Sánchez Mazas, του φασίστα που σώζεται στην ταινία (και το βιβλίο) Los Soldados de Salamina, μάλιστα συμμετείχε στην ταινία αυτή παίζοντας το εαυτό του. Τους στρατιώτες της Σαλαμίνας τους είδα πριν 8 χρόνια και ήταν η πρώτη φορά που άκουσα καταλανικά και η καρδιά μου άρχισε να χτυπάει. Την ίδια στιγμή είδα και για πρώτη φορά μια ηθοποιό που μου κάθεται στο λαιμό, την Αριάντνα Ζιλ.

Μια που μιλάμε για κόκκινο και μαύρο, υπάρχει μια άλλη ταινία που εξυμνεί τα φασιστικά ιδεώδη και γυρίστηκε στην Ισπανία λίγο μετά τη Ράθα, το Rojo y negro, η οποία όμως δυσαρέστησε κάποιους και γρήγορα αποσύρθηκε απ' τους κινηματογράφους. Υπάρχει κι αυτή στο γιουτουμπ :  http://www.youtube.com/watch?v=lDvNpQWZ_uE  αλλά δεν κατάφερα να δω πάνω από τέταρτο. Για να μην υπάρχει παρεξήγηση το κόκκινο και το μαύρο του τίτλου αναφέρεται στη σημαία των ισπανών φαλαγγιτών.