Η Barcelona (1994) του Whit Stillman και η Βαρκελώνη

Σ' αυτή τη δεύτερη ταινία του Stillman οι ήρωες είναι δυο Αμερικάνοι ξάδερφοι που βρίσκονται για επαγγελματικούς λόγους στη Βαρκελώνη: ο ένας είναι στέλεχος επιχείρησης που ζει για πολύ καιρό στην πόλη ενώ ο δεύτερος είναι αξιωματικός του ναυτικού και έχει έρθει για να παραλάβει ένα πλοίο του αμερικανικού στόλου, ή τουλάχιστον αυτό κατάλαβα. Οι δυο ηθοποιοί που τους υποδύονται έχουν παίξει και στο Μετροπόλιταν, ο ένας μάλιστα παίζει τον ίδιο πάνω κάτω χαρακτήρα. Οι περιπέτειες τους στη Βαρκελώνη περιλαμβάνουν τη γνωριμία τους με Βαρκελωνέζες που δουλεύουν σε εμπορικές εκθέσεις (κάτι σαν μοντέλα), αλλά και την ατυχή συνάντηση τους με τον αντιαμερικανισμό και τους αριστερούς τρομοκράτες.
Κι ενώ οι διάλογοι μεταξύ των δυο ξαδέρφων είναι το ίδιο έξυπνοι και αστείοι όπως και στο Μετροπόλιταν, υπάρχει κάτι πολύ ενοχλητικό σε σχέση με τη Βαρκελώνη και τα στερεότυπα του σκηνοθέτη για τους Ευρωπαίους και τους Ισπανούς (ή Καταλανούς να πω;)

Για τον Stillman τα στερεότυπα είναι δυο: αντιαμερικανισμός και σεξουαλική ελευθεριότητα. Οι διάφορες Ισπανίδες καλλονές που συναντούν οι δυο ήρωες συνδυάζουν με μεγάλη ευκολία δυο ή τρεις εραστές και το θεωρούν μάλιστα πολύ φυσιολογικό και δεν το κρύβουν. Αλλά ο αντιαμερικανισμός είναι το βασικό χαρακτηριστικό: από την πιο ηλίθια ξανθιά μέχρι τον πιο επικίνδυνο τρομοκράτη, όλοι μισούν για γελοίους λόγους την Αμερική. Όχι ότι αυτό απέχει πολύ απ' την πραγματικότητα, αλλά το να κάνεις μια ταινία σε ξένη χώρα που να αφορά την άγνοια των ντόπιων για την πατρίδα σου, κι εσύ να επιδεικνύεις ακόμα μεγαλύτερη άγνοια γι' αυτή τη χώρα, είναι μάλλον ένδειξη υποκρισίας και σνομπισμού, και απόδειξη ασχετοσύνης. Πόσο μάλλον όταν ο σκηνοθέτης έχει ζήσει αρκετά χρόνια στην Ισπανία.

Πρώτα απ' όλα οι Ισπανοί (ή Καταλανοί) χαρακτήρες είναι στην πλειοψηφία τους ανεγκέφαλα κορίτσια, με ελάχιστους διαλόγους και ατάκες, κι ενώ οι δυο Αμερικάνοι λένε τα έξυπνα λόγια τους, τους κοιτάζουν με ηλίθιο βλέμμα και παραπονιούνται ότι δεν κατάλαβαν. Οι ηθοποιοί που τις παίζουν είναι από χώρες εκτός Ισπανίας, και ειδικά η ξανθιά πρωταγωνίστρια δεν μιλάει καθόλου ισπανικά, αφού η προφορά της θα πρόδιδε ότι είναι Αμερικάνα ή ότι άλλο είναι. Με τη γλώσσα συμβαίνει ακόμα ένα παράδοξο, οι χαρακτήρες που υποτίθεται ότι είναι Καταλανοί μιλάνε - όποτε μιλάνε- μεταξύ τους ισπανικά αλλά πετάνε που και που και καμιά καταλανική λέξη, όπως, γεια, αντίο, παρακαλώ κτλ.
Το αστείο είναι ότι συνήθως οι σκηνοθέτες που γυρίζουν ταινίες στη Βαρκελώνη, για να δικαιολογήσουν τη χρήση ισπανικών και όχι καταλανικών από τους κατοίκους της, συνήθως διαλέγουν χαρακτήρες που να έχουν καταγωγή από κάποιο ισπανόφωνο μέρος πχ καλλιτέχνες απ' τη Μαδρίτη, το Τολέδο ή μετανάστες από κανένα λασποχώρι της Ανδαλουσίας. Άνθρωποι να είναι Καταλανοί, όπως θέλει η ταινία αλλά να μιλάνε καστιλιάνικα μεταξύ τους, είναι από τις λίγες φορές που το βλέπω σε ταινία στη μετα Φράνκο εποχή.

Και μιας που το φερε η κουβέντα, ένας απ' τους ξαδέρφους θυμώνει που οι Βαρκελωνέζοι αποκαλούν του Αμερικάνους φασίστες και λέει ότι «πολλοί άντρες μας έχασαν τη ζωή τους για να απαλλάξουν την Ευρώπη από το φασισμό». Δε θέλω να σχολιάσω τους λόγους που η Αμερική μπλέχτηκε στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Αλλά κι η γάτα μου το ξέρει ότι η Ισπανία δε συμμετείχε σ΄αυτόν τον πόλεμο, αντίθετα κανένας δεν απάλλαξε τους Ισπανούς από το φασίστα το Φράνκο, και οι σχέσεις του με την Αμερική δεν ήταν καθόλου μα καθόλου άσχημες. Με λίγα λόγια οι Καταλανοί δεν έχουν κανένα λόγο να ευχαριστήσουν τους Αμερικάνους για τη «συμβολή τους στη νίκη κατά του φασισμού».

Δεν υπάρχει στην «Barcelona» ίχνος από την πραγματικότητα της πόλης, ίχνος από Καταλωνία πέρα απ΄ την υποτιθέμενη καταλανική ταυτότητα των κοριτσιών, υπάρχουν μόνο τα κλισέ που περιμένει ο κάθε αδαής τουρίστας όπως το φλαμένκο.

Πάντως πέρα από την εξοργιστική και γεμάτη κλισέ απεικόνιση της Βαρκελώνης, δε μπορώ να πω ότι η ταινία δε μου άρεσε. Είναι πολύ διασκεδαστική. Κι ακόμα κι αν μερικές φορές δίνει την εντύπωση ότι γυρίστηκε σαν εκδίκηση ενός πληγωμένου πατριώτη για τις προσβολές που άκουγε για χρόνια στην Ισπανία, η αλήθεια είναι ότι οι Ευρωπαίοι είναι αδικαιολόγητα αντιαμερικάνοι, και δε μπορώ να μη δώσω κάποιο δίκιο στο Stillman. Αλλά την ασχετοσύνη σε σχέση με την Καταλωνία δεν την συγχωρώ και βασικά θα προτιμούσα οι σκηνοθέτες απ' το Μανχάταν κι απ' τον υπόλοιπο κόσμο, να περιοριζόταν σ' αυτά που ξέρουν καλύτερα, και ν' άφηναν τη Βαρκελώνη στην ησυχία της.